Maxaa keena Cudurka Gaaska ?

 (Cudurka Gaaska).

 Maxaa keena Cudurka Gaaska ?

 

Cudurkaan waxaa keena waxyaalo badan oo kala duwan.

Labada wax ee ugu badan ee keena waa:

1.      Daawooyinka loo yaqaan Xanuun baabi`iyaasha ama qandho jabinta/lafo-xanuunka/dhiig-furfureyaal, luqadda caafimadkana lagu yiraahdo NSAIDS (Non-Steroidal Anti-Inflamatory Drugs).

Daawooyinkaan waxaa ka mid ah

 

1.      Aspirin

2.      Ibuprofen

3.      Naproxen

4.      Diclofenac(Voltren)

5.      Indomethacin

6.      Celecoxib

7.      Unikal

8.      Meloxicam

9.      Diclocin

 

2.      Bacteeriyada loo yaqaan Helicobacter Pylori (H.Pylori).

 

Maxaa ku khaas ah Bakteeriyadaan?

Guud ahaan waxaa jira bakteeriyo ku nool jismiga (jimsiga) qofka, taas oo aan wax dhib ah haba yaraatee u gaysan qofka balse ayadu faa`iidooyin u haysa sida:

A.    In ay qayb wayn ka qaadato shiidista iyo dheef-shiidista cuntada qofku cuno

B.     Ka qayb-qaadashada samaynta iyo soo-saarka Faytamiinnada muhiimka u ah qofka.

C.     Difaaca jismiga (jimsiga) qofka ayada oo

                                                                                                          I.             Bacteeriyada iyo jeermiska kale kula tartamaysa quudashada nafaqada cuntada ka iman, si ay bakteeriyada kale u waydo nafaqadaas oo ay u dhimato.

                                                                                                       II.            In ay dheecaammo dilaa ah kusii dayso jeermiskaas soo galaya jismiga (jimsiga) qofka, si ay baabi`iso.

Bakteeriyada noocaan ah waxaa loo yaqaan Flora (oo macnaheedu luqada Latinka ku ah ubax) Waxa ay ku nooshahay jirka intiisa badan sida: Maqaarka, Xiidmaha, daloolada dhagaha, Sanka, Afka IWM.

Bakteeriyadaani kuma noola:

1.      Dhiigga dhexdiisa

2.      Kelyaha, kaadi-haysta, kaadi mareenada aan ka ahayn afafka hore ee kaadidu ka baxdo.

3.      Maskaxda iyo Neerfayaasha

4.      Caloosha

Meelahaan aan soo sheegnay ayaa ah kuwo xiran intooda badani oo aysan jirin meel bakteeriyadu ka gasho aan ka ahayn caloosha taas oo bakteeriyadu ka soo gali karto wixii afka laga qaato. Haddaba maxaa caloosha u diida in ay ku noolaadaan wax jeermis ah?

Caloosha ayaa leh aashato aad u daran taas oo aysan u dulqaadan karin noolayaasha oo dhammi. Haddaba waxaa jira hal bakteeriyo oo loo yaqaan Helico-bacter Pylori taas oo leh dheecaan ay ku darto kan aashatada caloosha, taas oo keenta in ay aashatada yarayso ama baraxdo ilaa ay gaarsiiso heer ay bakteeriyadaan ku noolaan karto. Sidaas ayaa keenaysa in Helicobacter Pylori ay noqoto waxa kaliya ee iska difaaci kara aashatadaas, sidaas darteedna ay ku noolaato caloosha dadka intooda badan.

 H. Pylori ayaa ah bakteeriyada dhalisa cudurka Gaaska.

Maxaa kale oo keeni kara cudurkaan aan ka ahayn Daawooyinkan iyo Bakteeriyadaan?

Khamrada, Sigaarka, Jirrooyinka aadka u liita, Cadaadis-maskaxeedka (stress), Gubasho ballaaran , Dhaawacyada , Ekfeshinka dhiigga raaca, iyo Howl-gabka kelyaha, beerka, iyo xubnaha kale ee muhiimka aadka u ah nolosha ayaa ayana ah waxyaalaha kale ee keeni kara cudurkaan.

FINANKA KA DHASHA XIRASHADA XAFAAYADA( DIAPER RUSHES):

 FINANKA KA DHASHA XIRASHADA XAFAAYADA( DIAPER RUSHES):

 Haddii maqaarka cunuga yar aad ku aragto finan gaduudan ama casaan ah aaga ay ku xirantahay xafaayada waxaa loo yaqaanaa afka qalaad (DIAPER RUSHES ) oo macnaheedu tahay finan ka dhashay xirashada xafaayada.

Inta badan waa ay dhacdaa in ilmaha xasaasiyad ama Elerjik ku qaado xirashada xafaayada waxaana ugu wacan dhoor arimood oo aan xaga hoose idin kula wadaagi doono: 

■ Xafaayada oo aad loogu dhuujiyo ama lagu adkeeyo ilmaha markii loo xiraayo iyada oo meel ay hawada ka qaadato loo furin.

■ Xafaayada oo in mudo ah u xirnaanta cunuga markii uu ku saxaroodo ama uu ku kaadsho kadib.

■ Xafaayadaha qaar oo ay ku jiraan walxo ( irritants) ku keenayo ilmaha xasaasiyad ama finan wata cun cun.

■ Qoyaanka oo uu wato Masaxa xafaayada ayaa laga  yaabaa in uu mararka qaar ku keeno ilmaha xasaasiyada ama Ellerjik .

HADDABA SIDEE LOOGA HORTAGAA FINANKA KA DHASHA XAFAAYADA?

Si aad uga ilaaliso ilmahaaga yar finanka ka dhasha xafaayada raac talaabooyinkan hoos ku qoran:

■ U banay ama ufur xafaayada meel ay hawada ama layrta ka kasho.

■ Badal xafaayada markii uu ilmaha qooyo( ku Saxaroodo ama kaadsho).

■ Haddii finanka ka so baxaan cunuga ku dhaq ama ku meer maro diiran, una mari kareemka lagu magacaabo ZINC Oxide. 

Abdikadir M.  Abdullahi 

FAA'IIDOOYINKA CAAFIMAAD EE LAGA HELO QARAHA ama XABXABKA.

 FAA'IIDOOYINKA CAAFIMAAD EE LAGA HELO QARAHA ama XABXABKA.

xabxabka ama qaruhu wuxu kamid yahay cuntooyinka ay dadku ugu jecel yihiin inay cunaan, marka lagasoo tago dhadhankiisa macaan wuxuu qani ku yahay nafaqooyin badan kuwaasi oo si weyn ugu fiican caafimadka.

Sidoo kale qaruhu wuxuu qani ku yahay oo laga helaa carbohydrates, protoein, fiber, vitamin C, A iyo B. sidoo kale waxa ku jira macdanaha ay kamid yihiin potassium, iron, calcium, magnesium, phosphorus, iyo sidoo kale sonkoro dabiiciya.

1: Wuxuu xakameeya cadaadiska dhiigga waayo wuxuu kor u qaadaa caafimaadka xididada iyo socodka dhiiga, wuxuna maamulaa macdanta iyo aashatada jirka, miisaankana hoos buu u dhigaa, hadaad dhiig kar qabtid maalin walba galaas ka cab biyihiisa yacni isagoo cabitaan/sharaab ah.

2: Waxaa ku jirta maadoyin la yiraahdo citrulline iyo arginine oo hoos u dhiga dufanka aan caafimaadka u fiicnayn ee (LDL).

3: Wuxuu jirka siiyaa Qoyaanka uu u baahanyahay oo isugu jira biyo iyo macdan sida macdanta kala ah, calcium, magnesium, potassium iyo sodium, wuxuuna aad u anfacayaa dadka meelaha kulul jooga.

4: Wuxuu ka qayb qaataa caafimaadka indhaha iyo aragooda waayo waxaa ku jira maadooyinka kala ah, Beta-Carotene, Vitamin A, lycopene, vitaminC, lutein iyo zeaxanthin, oo dhamaantood ka qayb qaata aragtida iyo caafimaadka indhaha.

5: Wuxuu kor u qaadaa caafimaadka kalyaha, asagoo jirka kaadi ahaan uga saaraya maadooyinka sunta ah sidaas awgeed dadka kaadidoodu yartahay inay joogteeyaan Qaraha biyihiisa ayaa fiican.

6: Wuxuu dajiyaa qofka xaaladiisa maskaxeed ay kacsantahay waayo waxaa ku jira Vitamin B6 oo nidaamiya neerfayaasha shaqadooda, iyo VitaminC oo jirka ka saara maadooyinka sunta ah (free radicals).

7: Wuxuu isku dheelli tiraa Hormoonada oo muhiim u ah shaqooyinka jirkeena.

Akhriste ugu yaraan hadaad akhrisatay qormdan caafimaad fadlan #LIKE saar si ay walaalaha kale ee boggan ku xiran usii gaarto, haddi aad sii #SHARE garaysid-na kaba sii fiican oo walaalaha iyo saaxiibadaada ayaa waxaad faa'iiday lasii wadaagtay, anigana dhiirigelin bay ii tahay mahadsanidiin.

Nagula soo biir boggan si aad ula socoto qormooyin iyo muuqaalo xiiso badan.

𝖥𝖠𝖠’𝖨𝖨𝖣𝖮𝖮𝖸𝖨𝖭𝖪𝖠 𝖢𝖠𝖠𝖥𝖨𝖬𝖠𝖠𝖣 𝖤𝖤 𝖲𝖠𝖭𝖩𝖠𝖡𝖨𝖨𝖲𝖧𝖠.

 𝖥𝖠𝖠’𝖨𝖨𝖣𝖮𝖮𝖸𝖨𝖭𝖪𝖠  𝖢𝖠𝖠𝖥𝖨𝖬𝖠𝖠𝖣 𝖤𝖤 𝖲𝖠𝖭𝖩𝖠𝖡𝖨𝖨𝖲𝖧𝖠

1. 𝗝𝗲𝗲𝗿𝗺𝗶𝘀𝗸𝗮 𝗮𝘆𝗲𝘆 𝗹𝗮 𝗱𝗮𝗴𝗮𝗮𝗹𝗹𝗮𝗻𝘁𝗮𝗮

Maadooyinka kiimikaal ee ku jira sanjabiisha ayaa jirka ka ilaaliya jeermiga, una diida inay so galaan ama ku bakteeriyada-“E.coli iyo Shigella” iyo fayraska-“RSV”.

2. 𝗪𝗮𝘅𝗮𝘆 𝗱𝗵𝗼𝗼𝗿𝘁𝗮𝗮 𝗰𝗮𝗮𝗳𝗶𝗺𝗮𝗮𝗱𝗸𝗮 𝗮𝗳𝗸𝗮

Sanjabiisha waxaa ku jira maado kiimikaal oo loo yaqaanno 'gingerols'- waxayna kaa saacideysaa inaad dhoola-cadeyso, sababtoo ah waxay joojisaa koritaanka bakteeriyada keenta xanuunada afka sida Suuska, Yiridka iyo IWM.

 

3. 𝗪𝗮𝘅𝗮𝘆 𝘆𝗮𝗿𝗲𝘆𝘀𝗮𝗮 𝗹𝗮𝗹𝗮𝗯𝗮𝗱𝗮

Sanjabiishu waxay kaa caawin kartaa inaad socod-siisid caloosha waliba haddii aad xaamilo tahay, waxay nuugtaa gaaska caloosha, sido kale waxay baabi’isaa lallabada ay keenaan daawooyinka kiimoteraabiga ee loo isticmaalo kansarka.

4. 𝗪𝗮𝘅𝗮𝘆 𝘆𝗮𝗿𝗲𝘆𝘀𝗮𝗮 𝗺𝘂𝗿𝗾𝗼 𝘅𝗮𝗻𝘂𝘂𝗻𝗸𝗮

Waxaa la ogaaday dadka jimicsiga ku dareema murqo xanuunka, haddii ay isticmaalaan sanjabiisha waxaa yaraada xanuunkii hayey, marka loo barbar dhigo kuwa aan qaadan. Sidaa awgeed,  sanjabiishu waxay yareysaa murqo xanuunka.

5. 𝗪𝗮𝘅𝗮𝘆 𝘆𝗮𝗿𝗲𝘆𝘀𝗮𝗮 𝗔𝘀𝘁𝗮𝗮𝗺𝗮𝗵𝗮 𝗔𝗿𝘁𝗵𝗿𝗶𝘁𝗶𝘀-𝗸𝗮

Sanjabiishu waxay yareysaa bararka ama hurgunka,-taasina waxay waxtar u leedahay xanuunada qaar ee ku dhaca kala-goysyada sida 'rheumatoid arthritis' iyo 'osteoarthritis' -adoo ka qaadanaya afka, ama saaraya maqaarka korkiisa.

6. 𝗪𝗮𝘅𝗮𝘆 𝗵𝗼𝗼𝘀 𝘂 𝗱𝗵𝗶𝗴𝘁𝗮𝗮 𝗸𝗼𝗿𝗶𝘁𝗮𝗮𝗻𝗸𝗮 𝗸𝗮𝗻𝘀𝗮𝗿𝗶𝘀𝗸𝗮

Daraasadaha qaarkood waxay muujinayaan in maadooyinka bioactive-ka ee ku jira sanjabiisha ay hoos u dhigaan koritaanka kansarrada qaarkood sida kansarka mala-wadka, caloosha, ugxan sidaha, beerka, maqaarka, naaska, iyo kansarka qanjirka 'prostate'-ka.

7. 𝗪𝗮𝘅𝗮𝘆 𝗬𝗮𝗿𝗲𝘆𝘀𝗮𝗮 𝗦𝗼𝗻𝗸𝗼𝗿𝘁𝗮 𝗗𝗵𝗶𝗶𝗴𝗴𝗮

Daraasad la sameeyey ayaa sheegaysa in Sanjabiishu ay ka caawin karto jirkaaga isticmaalka sonkorta si ka wanaagsan maadada insulin-ta.

 

8. 𝗪𝗮𝘅𝗮𝘆 𝘆𝗮𝗿𝗲𝘆𝘀𝗮𝗮 𝘅𝗮𝗻𝘂𝘂𝗻𝗸𝗮 𝗰𝗮𝗮𝗱𝗮𝗱𝗮 

Ma isku aragtay xanuun xilliga caadada, sanjabiisha ayaa kaa caawin karta, waxaa la ogaaday dumarka qaata 1,500 oo miligram oo sanjabiil budo ah hal mar maalintii muddo 3 maalmood ah, inay ka xanuun yaryihiin kuwa aan qaadan.

9. 𝗪𝗮𝘅𝗮𝘆 𝘆𝗮𝗿𝗲𝘆𝘀𝗮𝗮 𝗞𝗼𝗹𝗲𝘀𝘁𝗮𝗿𝗼𝗼𝗹𝗸𝗮

Qaadashada maalin laha ah ee sanjabiisha waxay kaa caawin kartaa inaad yareyso kordhidda heerka kolestaroolkaaga-LDL, waxaa la ogaaday qaadashada 5gram oo sanjabiil ah maalintii muddo 3 bilood ah ayaa hoos u dhigtay kolestarolka dadka celcelis ahaan 30 dhibcood.

10. 𝗪𝗮𝘅𝗮𝘆 𝗸𝗮 𝗵𝗼𝗿𝘁𝗮𝗴𝘁𝗮𝗮 𝗖𝘂𝗱𝘂𝗿𝗮𝗱𝗮 𝗿𝗮𝗮𝗴𝗴𝗮

Sanjabiisha waxaa ka buuxa maadooyin iskudhafyo ah oo loo yaqaanno “Antioxidants”-kuwaas oo ka ilaaliya dhibaatada hiddesidaha DNA-da ee jirkaaga, taas oo ka caawin karta jirkaaga inuu la dagaallamo cudurrada raaga sida dhiig karka, wadna xanuunka iyo cudurrada sambabada.

 

11. 𝗪𝗮𝘅𝗮𝘆 𝗰𝗮𝗮𝘄𝗶𝗻 𝗸𝗮𝗿𝘁𝗮𝗮 𝗱𝗵𝗲𝗲𝗳𝘀𝗵𝗶𝗶𝗱

Isticmaalka sanjabiisha ayaa fududeeya burburinta cuntada si dhaqsa ah, taasoo yareysa dibiryada iyo xanuunada caloosha.

𝐌𝐚𝐡𝐚𝐝𝐬𝐚𝐧𝐢𝐝𝐢𝐧 

W/Q: 𝔻𝕣 𝔸𝕓𝕕𝕦𝕝𝕜𝕒𝕣𝕚𝕞 𝕁𝕒𝕓𝕣𝕒

Abdikadir M. Abdullahi 

𝗚𝗮𝗮𝘀𝘁𝗮𝗿𝗶iga ( 𝗛.𝗽𝘆𝗹𝗼𝗿𝗶 𝗶𝗻𝗳𝗲𝗰𝘁𝗶𝗼𝗻 )

 𝗚𝗮𝗮𝘀𝘁𝗮𝗿𝗶 ( 𝗛.𝗽𝘆𝗹𝗼𝗿𝗶 𝗶𝗻𝗳𝗲𝗰𝘁𝗶𝗼𝗻 ) 

Waa mar kale iyo maqaaladeenii taxanaha ahaa oo aynu maanta ku faaqidi doono xanuunka gaastariga. Cudurkan ayaa ah mid haleela qaybo ka mid ah dheef-shiidka inta badana abbaara caloosha. Ereyga gaastari ayaa isagu ah mid aynu qalad fahanay islamarkaana aan ahayn sida aynu u naqaano ama u adeegsano. Ereygan ayaa isagu asal ahaan ka soo jeeda afka laatiin-ka oo inaga afkeena u dhigmaya caloosha. Ereygani ma sheegayo cillad ku timaada caloosha bini’aadmiga ee keliya waa magaca xubintani leedahay.

Cudurkan waxa keenta nooc ka mid ah bacteria-da loo yaqaano helicobacter pylori. Bacteria-dan ayaa iyadu ka mid ah kuwa weerara isla markaana dega caloosheena. Waxa ay ku tarantaa bacteria-dani kuna uruurtaa lakabyada gudaha ugu xiga ee caloosheenu leedahay. Waxa mararka qaar ay degi kartaa qaybta hore ee midhicirka yar ee bini-aadmigu leeyahay. Sida aynu hore ugu sheegnay qoraalkeenii ka horreeyey kan, aysiidha caloosha ayaa ah mid ka mid ah wadiiqooyinka aynu isku difaacno. Hadaba bacteria-dan ayaa iyadu ka gabbata aysiidhan oo iska xigsiisa lakabyada qaar caloosheenu leedahay.

Cudurkan ayaa ah mid aad ugu badan wadamada soo koraya. waxa la sheegaa in kala badh dadka dunida ku nool ay jidhkooda ku jirto bacteria-da cudurkan keentaa in kasta oo aanay astaamaha cudurkani dadka ka soo wada bixin. Dadka ayaa ah halka rasmiga ah ee hoyga u ah ilma-aragtaydan. Waxa jira aragtiyo ay qabaan qaar ka mid ah saynisyahanada caafimaadku oo odhanaysa in dukhsigu uu walwaali karo bacteria-dan, ilaa hada se lama caddayn in bacteria-da uu sidaa ay inaga cudur inagu keeni karto.  Cudurkan ayaa ku kala badan dhulalka qaar, da’da, qoomiyada iyo wixii la hal maala. Waxa lagu ladhaa in dumarku uga nugul yihiin inuu uu ku soo noqdo caabuqani. Cudurkan ayaa ku badan dadka dhaqaalahoodu hooseeyo , iyada oo dadku inta badan qaadaan cudurkan ciyaalnimada oo la aaminsan yahay in nadaafada oo hoosaysaa ay tahay qodobka ugu muhiimsan .

Habka loo kala qaado cudurkan Ayaa isagu ah mid lagu kala tagsan yahay hase yeeshee ay jiraan meelo ay ka wada duulayaan culimada caafimaadku. Waxa la sheegaa in lagu kala qaadi karo inaad toos isu soo gaadhaan candhuufta, mataga iyo saxaro sida H.pyori. waxa intaa dheer in lagu qaadi karo biyo ama cunto aad qaadatay oo iyaguna xambaarsanaa bacteria-dan.  Tuumbada lagu dhaadhiciyo caloosha ( Endoscopy) ayaa iyaduna ah mid fudaydin karta fiditaanka cudurkan hadii aan si quman loo nadiifin.

Qodobada kor u qaadi kara in uu cudurkani ku haleelo ayay ka mid yihin in aad ku noolaato dalalka soo koraya, goobaha dadka badani degan yihiin iyo in aad la nooshahay qof qaba cudurkan.

Astaamaha cudurkan leeyahay Ayaan haba yaraatee dadka qaar yeelanin halka dadka qayb ka mid ahina ay la iman karaan astaamaha oo idil. Tan ayaa loo aaneeyaa in ay dadka qaar adkaysi u leeyihiin oo ay iska caabin karaan. Astamaaha cudurkan hadii aynu yara taxno waxa ka mid ah-:

▪︎ Calool olol ama caloosha oo xanuunta

▪︎ Gaajada oo kugu kordhisa calool xanuunka

▪︎ Laab dillaac

▪︎  Matag

▪︎  Dibiro

▪︎ Miisanka oo yaraada

Waxa aad u muhiim ah in dadkeenu fahmaan laab dilaacu inuu yahay keliya astaan ka mid cudurkan, isla markaana aanay mararka qaar keeni karin gaastari oo kale ahi.

 Laab dilaaca waxa keeni kara qaar ka mid ah dawooyinka, cuntooyinka qaar sida basbaaska iyo jalka saliidu ku badan tahay, uurka iyo bog dillaaca. Marar badan ayaanu laab dilaacu u baahnayn daawayn ee waxa lagu sixi karaa hab nololeedka qofka oo la hagaajiyo. 

Habka uu laab dilaacu ku imanayo ayaa ah in aysiidha caloosheenu kor u soo baxdo oo ay soo gaadho hunguriga, halkaas oo aan xikmada Rabi darteed u adkaysan karin walaxda ay caloosheenu hoyga u tahay. 

Wax kasta oo kor u qaada ama badiya aysiidha amaba se caloosha soo cadaadiya ayaa iyaguna keeni kara arrintan. Caloosha oo aad loo buuxiyo (dheregga) ayaa iyadu ah mid carin karta soo saarida aysiidh badan si loo dheef shiido dhuunigaas.

Cudurkan ayaa lagu ogaan karaa qaabab kala duwan oo mararka qaar mid qudha ahi kugu filan yahay si loo xaqiijiyo, mararka qaarna loo baahan yihiin in la adeegsado dhawr qaab si ay isu kabaan. Dariiqyada lagu ogaado waxaa ka mid ah -:

▪︎Dhiiga oo laga baadho bacteria-dan inay soo gashay jidhkeena

▪︎ Neefsiga oo laga baadho walxaha ay bacteria-dan soo saari karto

▪︎ saxarada oo laga baadho , shaybaadhkan waxa qaldi kara dawooyinka qaar ka mid ah oo lagu la taliyo inuu joojiyo bukaanku laba todobaad ka hor baadhitaanka 

in lagu dhaadhiciyo tuumbada caloosha lageego oo lagu arki karo dhibaato hadii ay soo gaadhay caloosha isla makraana laga soo qaado cad yar oo ku yaala caloosha si loo baadho.

Cudurkan ayaa isagu ah mid laga bogsan karo hadii loo adeegsado dawooyinka saxda ah isla markaana loo qaato sida saxda ah. Waxa lagu taliyaa keliya in laga daweeyo cudurkan dadka yeesha cabashada cudurkan ama astaamihiisa. 

Waxa la qaataa 3 dawo oo laba yihiin antibiotics iyo mid hoos u dhigaysa aysiidha caloosha. Daawooyinka ayaa la wadaa mudo 10-14 cisho ah oo xidhiidha. Laba ka mid ah dawooyinkan ayaa iyagu ka horreeya cuntada halka xabada kale ay ka dambayso. Iyada oo lagu salaynayo goobta uu bukaanku ku nool yahay ama inuu guul darraystay qorshe daweedka hore ayaa qasabta in la adeegsado 4 dawo oo kala duwan isla markaana kor u qaadi kara cidhib tirka cudurkan.

Cudurkan ayaa keeni kara dhibaato ka weyn tii hore hadii aan si rasmi ah loo dawayn. Waxa ka mid ah-:

▪︎ Nabaro soo gaadha caloosha ( ulcers)

kor u kac ku yimaada haleelida kansarka caloosha

▪︎ Dhiig bax

Qofka oo qaata khudaar badan iyo vitamin C ayaa la sheegaa in ay hoos u dhigi karto caabuqa bacteria-dan. Halka taa lidkeeda cuntada oo aan si wacan loo karin ama u bandhiganta biyo wasakhaysan ama ciidu ay kor u qaadi karaan halista cudurkan. Waxa aan ka madhnayn nadaafadda oo hoosaysa, uruka dadka oo bata iyo dakhliga oo hooseeyaa oo iyagana aad loo tuhunsan yahay inay ka qayb qaataan korodhka ama fiditaanka caabuqan.

Waxa Diyaarisay Deeqa Aadan

   Abdikadir M.  Abdullahi 

Sababta Uu U Qarsoomo Caddaanka Ciddiyaha Ku Samaysma & Marka Ay Tahay In Dhakhtar La Tuso.

 Sababta Uu U Qarsoomo Caddaanka Ciddiyaha Ku Samaysma & Marka Ay Tahay In Dhakhtar La Tuso.

Dad badan ayaa marar kala duwan ciddiyahooda ku arka caddaan sida bisha u golxaysan oo ka muuqda gunta hoose ee ciddida faraha gacmuhu kaga xidhantahay jidhka.

Waxa ay khubaradu sheegaan in calaamadani ay inta badan dadka ka ku taallo laakiin midabka maqaarka iyo sababo kale awgeed uun ay dadka qaar uga muuqato kuwo badan oo kalana aanay uga muuqan.

 

Haddaba maaadaama oo uu caddaankani mar kasta ku yaallo qaybta u hoosaysa ee ciddida oo dabcan ah qaybtii ugu soo damba baxday, waxa ay noqon kartaa caddayn lagu garto in caafimaadka qofku fiican yahay. balse macnaheedu ma’aha in haddii aanu caddaankaasi jirin in ay dhibaato caafimaad jirto. Inkasta oo ay dhakhaatiirtu ku taliyaan in haddii qofku aanu caddaankaas muddo isku arag, in ay fiicantahay in uu dhakhtar u tago.

Warbixin ay shabakadda Aljazeera faafisay oo ka warramaysay xaaladaha caafimaad ee caddaanka ciddiyaha la xidhiidhsanaan kara, ayaa ay ku sheegtay caddaankaas oo qofku ciddidiisa ka waayo muddo in uu calaamad u noqon karo xaaladaha soo socda:

In ay jirto mushkilad caafimaad oo raad taban ku yeelatay awooddii uu jidhku u lahaa nuugista curiyeyaasha nafaqo ee cuntada ku jirta.

Faytamiinka B12 oo qofka ku yar.

Waxaa jira nooc xanuunka baraska ka mid ah oo maqaarka midabka ka kaxeeya. Xanuunkani waxa uu weerara unugyada midabaynta ee jidhka.

Dhiig la’aan ayaa iyaduna sabab u noqon karta. Marka aanay si fiican u shaqaynayn unugyada dhiigga cas ee qofku, ama marka aanu jidhku soo saarayn unugyo ku filan. Waxa ay keentaa in ay hoos u dhacdo neefta Ogsajiinta, sidaa awgeed qofka waxaa ku dhici kara in midabka dabiiciga ah uu guuro, waana sabab kale oo qarin karta bishaas cad ee ciddiyaha guntooda ku samaysanta.

Waxa kale oo calaamaddani in ay qarsoonto keeni kara, xadiidka oo jidhka ku yaraada ayaa ah calaamadaha caanka ah ee qofka lagu arko marka uu dhiigyaraanta qabo. Dhiig la’aantu waxa ay ku iman kartaa dhiig bax daran oo qofka ku dhaca sida oo kale waxaa keena jidhka oo waaya awoodda uu cuntada kaga miiran karo xadiidka iyo faytamiinnada kale, waxaa iyaduna keenta qofka oo aan cunin cuntooyinka xadiidka leh.

Kelyaha oo aan shaqaynayn ama si buuxda u shaqaynayn ayaa keeni karta in calaamaddan caddaanka ahi ka qarsoonto ciddida qofka. Dadka keliyaha loo maydhaana maba arkaan calaamaddaas.

Wadne iyo sababo xanuunka ayaa iyaguna keeni kara. Sababtuna waa labadan xanuun oo inta badan midabka dabiiciga ah ee ciddida beddela. Tusaale ahaan noocyo ka mid ah xanuunnada wadnaha iyo sambabada oo ay ka mid yihiin xanuunka xidhmista sambabka, iyo wadnaha oo shaqadiisa gaba, ayaa ka mid ah xaaladaha keena midab doorsoonka ciddida. Waxa aanay sababtaa caddaanka ciddida oo qarsooma.

Beerka oo burburka. Waa xaalad beerka ku keenta nabarro iyo burbur, taas oo saamayn xun ku yeelata shaqada beerka. Haddaba xaaladdani waxa ay midabka caddaanka ee ciddida u beddeshaa casaan, halka midabka ciddiyuhuna uu isu beddelo caddaan, sidaas awgeed waxaa meel dhexe ku kulma midabka ciddida iyo midabka caddaanka (Bisha) ciddada gunteeda, waana ay adkaataa in la kala sooco.

‘Argyrism’ waa xaalad lagu magacaabo sumowga Dheemanta, oo ah nooc ka mid ah sumowga dadku ka qaadaan marka ay jidhkooda in badan gaadho macdanta Lacagta (Silver) loo yaqaanno. Sida oo kale dadka ay jidhkooda aad u galaan maaddooyin kiimikaad oo sun leh ayaa ay ku dhacdaa xaaladda ‘Argyrism’, oo isbeddel ku keena midabka ciddida, taasina sababto in uu qarsoomo caddaanka ciddida gunteeda ka muuqdaa.

Waxaa jira xanuun hidde ah oo lagu magacaabo Wilson’s Disease. Waxa uu sababaa in maadadda ‘Cooper’ ama naxaastu ay ku ururto jidhka qofka gudihiisa iyada oo gaadha heer aad u khatar ah.

MARKA AY FIICAN TAHAY IN AAD DHAKHTARKA ARRINTAN UGU TAGTO:

Inkasta oo sida aynu soo sheegnay ay dhici karto in caddaankani u uu qarsoomo sababo aan khatar caafimaad ahayn. Ama ay jirtaba in dadka qaar aanu caddaankaniba si dabiici ah ah u qarsoonaado. Haddana waxaa fiican in qofku uu dhakhtarka booqdo marka uu qofku isbeddelo ku arko midabka caddaankaas ciddidiisa gunteeda ka muuqan lahaa, ama guud ahaanba uu midab aan dabiici ahayn ku arko ciddiyihiisa.

WAxaa muhiim ah in qofku uu hubiyo in sababta uu caddaankaasi u qarsoomay dabiici tahay iyo in ay jirto xaalad caafimaad oo sababaysaa, waana sababta ay u fiican tahay in dhakhtarka lagala tashadaa.

XAALADAHA AY QASABTAHAY IN DHAKHTARKA LA ARKO

Haddii ay isu kaa raacaan caddaankan ciddida oo qarsoomay iyo calaamadaha hoos ku qoran midkood waxa ay dhakhaatiirtu kugula talinayaan in aad dhakhtar aragto, si aad u ogaato in aanay jirin xaalad caafimaad darro oo kahtar ahi.

Dawakhaad

Xiise badan oo aad u qaaddo cunista waxyaabo aan caadi ahayn, sida ciidda iyo waxyaabo mararka qaarkood wasakh ah.

Daal iyo burbur badan

Qofka oo is arka in aanu xisie u qabin hawlaha uu caadi ahaan jecelyahay ama xiisayn jiray in uu mar kasta ku mashquulsanaado.

Miisaanka oo aad u kordha, ama miisaanka oo aad u dhaca iyada oo aanay jirin sabab uu qofku ogyahay.

Daryeel magazine.

KA HORTAG MADHALEYSNIMADA

 KA HORTAG MADHALEYSNIMADA