Seddax qof qiyaamaha Alle lama hadlo.

 

KANSARKA JIDIINKA / DHUUNTA/ HUNGURIGA (ESOPHAGEAL CANCER).

 TALO CAAFIMAAD

KANSARKA JIDIINKA / DHUUNTA/ HUNGURIGA (ESOPHAGEAL CANCER)

Waa maxay kansarka jidiinka?

Waa kansarka kudhaca unugyada ku weeqaaran gudaha dhuunta , lagabilaabo cunaha ilaa caloosha inta u dhexaysa. 

(sidee kuyahay bulshada soomaalida)

Kansarka jidiinka oo aad ugusii kordhaya bulshada soomaalida wuxuu kudhacaa sida badan dadka waayeelka ah oo da’dooda 60 sano tahay celcelis. Wuxuuna kudhaca inta badan raga boqolkiiba 80 ( prevalence Male:female = 4:1 )

NOOCYADIISA (TYPES) 

Wuxuu ukalabaxaa labo nooc, kuwaas oo kala aha :

1. Squamous– noocan oo kabilaaban kara meel walbo oo jidiinka kamid aha

2. Adenocarcoma  - noocan wuxuu kabilowda isgoyska udhexeeya caloosha iyo jidiinka,gaaska caloosha daraadeed oo dib ugusoo noqda jidiinka

ARRIMAHA SABABA/KEENA (RISK FACTORS)

1. Sigaarka oo lacabo ( tobacco smoking )

2. Khamra badan oo lacabo ( high alcohol intake )

3. Cabitaanka kulul oo mudo dheer lacabo sida shaaha mise qaxwada ( long term consumption of hot beverages for example tea or coffee)

4. Nafaqo xumo – sida cuno ay kuyartahay fiitamiinka A , C , iyo cunada leh kiimikada looyaqaano Nitrosamines sida cuntada qiiqa lagukariyo ( consumption of diet deficient in vitamins A , C and nitrosamine containing foods found in smoked and pickled foods  )

5. Shucaac mar hore qof lagudaaweeyay ( prior radiation therapy)  

6. Cayilka (obesity)

7. Cunada saliida xoolaha kubadantahay ( diet rich in animal fat and cholesterol)

CALAAMADAHA LAGUGARTO QOFKA QABA KANSARKA JIDIINKA(SYMPTOMS)

1. Qofka oo liqida dhibto ama xanuujiso ( difficulty or pain while swallowing )

2. Cunada oo dib jidiinka ugusoonoqota ( regurgitation)

3. Qofka oo miizaankiisa hoos udhoco ( loss of weight)

4. Feedho xanuun ( chest pain )

5. Mantaq ( vomiting )

6. Iyo calaamadaha markuu jidhka kufaafo lagu garto sidha Higo ( hiccoughs), bog xanuun (abdominal pain)dhabar xanuun(back pain), xabeeb (hoarseness of voice ) cagaarshow (jaundice) neefta oo qofka dhibta ( difficulty in breathing ) saxarada oo madoobaata (melena)

SIDA LOOGA HORTAGO (PREVENTION)

1. In aadan cabin khamrada iyo sigaarka ( do not consume alcohol and smoke cigarette )

2. Cabitaanka kulul ood iskayarayso ama iskadhaafto ( stop consuming  hot beverages)

3. In aad iskajoojiso cunada warshadaha lasoomariyay ama kuwa qiiqa lagukariyay ( stop consuming processed and smoked foods)

4. In aad cuntid cuno dheelitiran oo iskugujirta noocyada cuntada oo dhan sida khudaarta iyo miraha ( take balance diet rich in vitamins e.g vegetables and fruits )

5. In aad kudadaasho sida aad iskagabadali lahayd hab dhaqameedka nooleed sida jimicsiga jidhka (lifestyle changes e.g regular exercise) 

6. In aad iskayarayso saliida xoolaha lagadhaliyo ( minimize consumption of animal fats and cholesterol intake)

SIDA LAGU OGAADO(INVESTIGATIONS)

1. Dhiigga guud – dhiig yari (anemia)

2. Barium swallow

3. In tuubo bukaanka jidiinka lagagaliyo (Endoscopy )

4. CT scan

5. In qofka hilib yar ama dhaacaan lagaqaado ( biopsy)

DAAWEYNTIISA (MANAGEMENT)

1. Qalniin hadii uu bukaanka xili quman xaaladiisa laogaado ( surgery )

2. Radiotherapy 

3. Chemotherapy 

4. Iyo in bukaanka lalatacaalo si uuna cudurka usiifaafin ama dhibka xanuunka lagabar yareeyo (palliative care)

F.G : mar walbo laxariir dhakhtarka si aad u hubsato heerka caafimaadkaaga hadaad iskashakido, waxaadna ogaataa cudurada qaarkood waa isku calaamado!!

Caabuqa ku dhaco xaniinyaha kadibne keeno in xaniintu shuuqdo ama baaba'do.

 Caabuqa ku dhaco xaniinyaha kadibne keeno in xaniintu shuuqdo ama baaba'do

.

Caabuqaas waxaa loo kala qaadaa laba qeyb, mid xaniinta laftirkeeda ku dhaco, loona yaqaanaa "Orchitis", mid ku dhaco tubada shahwada oo xaniinta ka korayso, waxaana loo yaqaanaa (Epididymitis), laakiin sida ay u badan tahay labada meelba hal mar ayuu ku wada dhacaa caabuqaan waxaana markaas loo yaqaanaa (Epididymo-orchitis) Badanaa caabuqa hal xiniin ayuu ka bilawdaa, laakiin labaduba hal mar wuu ku dhici karaa, waana cillad ragga ku badan waxayna badanaa ka dhalataa infekshan ka yimid kaadi mareenka ama lagu kala qaaday galmada.

#Maxaa keeno caabuqa xiniinyaha 

Infekshanka kaadi mareenka oo xumaaday wuxuu keenaa caabuqa xiniinyaha, khaasatan bakteeriyada loo yaqaano (E coli)

Cudurrada lagu kala qaado galmada waa kuwa ugu badan ee keeno caabuqa xiniinyaha khaasatan cudurrada Jabtada iyo kalamiidiyaha, sidokle 

Caabuqa fayraska khaasatan midka keeno Qaamo-qashiirka (Mumps virus) waa midka ugu badan oo keeno caabuqa xiniinyaha, 

#Jugtu waxay ka mid tahay waxyaabaha keeno caabuqaan khaasatan xilliyada ciyaarta banooniga iyo baaskiil wadidda.

#Qalliinka lagu sameeyo qanjirka ragga ee (prostate-ka) mararka qaar waxaa laga dhaxlaa caabuqaan xiniinyaha khaasatan haddii nadaafadda qalabka qalliinka loo adeegsaday aysan fiicnayn.

#Tiibishada ku dhacdo xiniinyaha iyaduna waxay keentaa xanuunkaan, dhakhsane laguma baraarugo.

#Yuu ku dhacaa xanuunkaan?

Xanuunkaan wuxuu aad ugu badan yahay ragga da'doodu u dhaxayso 15 illaa 30 sano iyo ragga ka wayn 60 sano.

#Astaamaha lagu garto xanuunkaan

Badanaa xanuunkaan si dhakhso ah ayaa lagu dareemaa calaamadihiisa hal malain ama laba maalin gudahooda, isla markiiba qofka wuxuu dareemaa qooraha oo bararo, xanuun iyo danqasho siyaado ah.

Hadduu xanuunkaan ka dhashay xanuun kale sida aan kor ku soo xusayne qofka wuxuu dareemi karaa astaamo kale oo la xiriira xanuunka keenay, tusaale: hadduu infekshan kaadi mareenka horay kuu hayay waxaad dareemaysaa kaadida oo ku gubto, dhabar xanuun, gumaar xanuun.

 midda kale hadduu caabuqa ka yimid xanuunada galmada lagu kala qaado waxaa dareemi kartaa dheecaan ibta ka yimaado, qanjirrada saracda ku jira oo barara IWM.

#Sidee loo baaraa xanuunkaan?

#Baaritaan kaadida iyadoo la fiirinayo inuu infekshan kaadi mareenka uu horay kuu hayay, sababne u ahaa caabuqaan xiniinyaha.

Baaritaanka dheecaanka ibta ka yimaado hadduu jiro taasoo astaan u ah xanuunada galmada lagu kala qaado sida jabtida, kalamiidiyaha IWM.

Baaritaanka computer-ka qooraha (Doppler Ultrasound) iyadoo la fiirinayo xaaladda xininyaha iyo xididada soo galo, hadduu barar jiro, haday biyo galeen ama shuuqeen intaba.

#Sidee loo daaweeyaa xanuunkaan?

Markuu xanuunkaan cusub yahay waa in qofka sida ugu dhakhsiyaha badan saacado gudaheeda lagu bilaabo qallajiyo cirbad ah ama kaneeni iyadoo loo fiirinayo xaaladda qofka heerka ay gaarsiisan tahay, daawaduna waa inay noqotaa nuuca ka gudbo xiniinyaha iyo qanjirka prostate-ka sida: Ciprofloxacin, Levofloxacin.

Baaritaan markii la sameeyo kadib haddii la helo jeermis gooni ah oo loo aaneynayo inuu keenay caabuqaan waa in lagula tacaalo daawada shaqada ku leh khaasatan hadday cilladu ka timid xanuun ka mid ah kuwa galmada lagu kala qaado.

#Haddii aan la daaweyn maxaa dhacayo?

Xanuunkaan wax ka qabadkiisa waxay ku fiican tahay maalmaha hore ee caabuqu cusub yahay, hadduu qofku daawo qaadan amaba ku baraarugin inuu dhakhtar u tago, afar mid ayay noqotaa xaaladdu.

#In caabuqa u gudbo xiniinta kale oo labaduba saameeyo oo malax gashato qooraha "Scrotal Abscess" taasoo qalliin degdeg ah u baahan.

#In caabuqa iskiis u yaraado, laakiin dhibku uu weli jirka ku jiro taasoo ka dhalan karto in xiniinto baaba'do ama shuuqdo markaasoo isu badasho xaaladda loo yaqaano (Testicular Atrophy), markay xaaladaas timaadane xiniintu way howlgabtaa, shahwadiine hoos ayay u dhacdaa tiro iyo tayo ahaanba, qofkane wuxuu noqdaa madhalays.

#Caabuqa oo noqdo mid raago oo xaniintu biyo gashato taasoo iyaduna isu badalayso xaalad kale oo loo yaqaano "Hydrocele", iyaduna waxaa lagula tacaalaa qalliin fudud oo lagu saarayo biyahaas.

#marar dhif ah caabuqa xiniinta wuxuu u gudbaa qooraha iyo inta ku hareeraysan, wuxuuna caabuqaas keeni karaa in xubnaha kale u keeno waxa loo yaqaano (Gangrene) oo ah caabuq si dhakhso ah ku faafo, xaaladaasne waa in si degdeg ah banaanka loogu soo saaro xiniinta inta aysan dhib kale keenin.

#Tallo

Hadduu jiro xanuun infekshan kaadi mareenka "UTI" oo aad la nooshahay in si dhakhso ah iskaga daaweysid inta aysan dhib iyo jahwareer kale kuu keenin.

Hadduu jiro cudur ka mid ah kuwa lagu kala qaado galmada oo aad la nooshahay "STI" ama daawo rasmi ah aadan u raadsan waa inaadan xishoon oo aad dhakhtar la xiriirtaa.

#W.Q Dr mahamed abukar

Guuxa Dhagaha laga maqlo caafimaad ahaan waxaa loo yaqanaa Tinnitus.

 Guuxa Dhagaha laga maqlo caafimaad ahaan waxaa loo yaqanaa Tinnitus. 

waana xaalad qofka uu maqlaayo guux ama shanqar aan aan ka jirin deegaanka Ama agagaarkisa.

inta badan ciladaan waxaa lagu arkaa dadka dadoodu weynatahy sidoo kale  waxaa lagu arki karaa 15 -20 jirada.

Mahan xaalad halis ah oo  qatar  caafimaad keeni karto,  waxaa dhacada ciladaan in ay ka sii darto marka da'da qofka sii siyaado.

▪Maxaa sababo guuxa dhagaha.

1- Maqalka qofka yaraado inta badan waxaa lala xiriiriyaa da'da.

2- Sidoo kale waxaa kaana ka shaqeenta meelaha buuqa badan sida warshadaha.

3- isbadal ku yimaada lafaha yaryar Ee ku yaalo gudaha dhagata.

4- sidoo kale xalaadan waxaa keenta dhaawac soo gaaro Gudaha dhagaha.

5- cuduro iyo dhibaatoyin kale Ee ku imaada xididdada dhagaha sida:

A- xididada adkaado.

B- Burooyin ka so baxo madaxa iyo qoorta, kuwaas sameen ku yeesho xididada.

C- dhiig karka.

D-xididada u sameesmo si qaab daran.

Sidoo kale xaaladan waxaa sabab Daawoyinka qaar sida:

1- Noocyo ka mid ah dawooyinka qalajiyayaasha sida : Erothromycine 

Neomycine vancomycine)

2-  Daawooyinka lagu daweeyo xanuunka kansarka (cancer)

3- qaar ka mid ah dawooyinka malariyada sida quinine-ta.

4-i sidoo kale waxaa sabab daawada asprin-ka.

▪Dadka qatarta ugu jiro cildaan waxaa ka mid ah:

1- Dadka ka shaqeeyo meelaha buuqa iyo sabaxabka bada.

 

2- dadka da'dooda wayn tahay.

3- Ragga 

4-dadka isticmaala muqaadaradka sida sigaarka.

5-  sidoo kale waxa uu halis ku yahay dadka qabo cudurada ku dhaco xididada sida dhiig karka.

▪Dhibaatoyinka ka dhalan karro Guuxa  dhagaha waxaa ka mid ah:

 

Daal,wal wal, hurdo la'aan, Niyad jab, caro fara badan, xusuusta iyo xifdinta oo yarta.

▪Sidee looga hortagi karaa ciladaan.

Guuxa dhagaha inta badan waxay ka dhalataa waxyaabo laga hortagi karo.

✔Sidee looga hortagi karaa.

1-  Dadka ka shaqeya warashadaha iyo meelha kale oo buuqdo badan yahay, waxaa wanaaagsan in ay isticmaalan  qalabka  dhagah lagu xiro oo hoos u dhigaa dhabaqa warashadaha.

2- sidoo kale waxaa wanagsan in aad codka ka yareeso marka aad sameecadaha dhagesaneso.

3- waa in aad ka hortagtaa xanuunda iyo dhibaatoyinka kale Ee sameya dhagha oo qaado Talooyinka hoos ku qoran:

A-samee jimicsi joogto ah.

B-qaado cuno isku dheeli tiran.

Daaweynta waxey ku xidhantahy waxa sababay, fadlan la xariir dhakhtarka qaabilsan cunaha iyo dhagaha.

Share-dheh oo gaarsii asxaabtada si ay uga faaideystaan.

Mahadsanidiin 

Wax badan Ka Ogow Sababta Ukunta Karsan Ugu Wanaagsan tahay in Lagu quraacdo Xilliga Quraacda, Dadka Waa Weeyn iyo Caruurtaba.?

 Wax badan Ka Ogow Sababta Ukunta Karsan Ugu Wanaagsan tahay in Lagu quraacdo Xilliga Quraacda, Dadka Waa Weeyn iyo Caruurtaba.?

Waxaan Halkan Kugu Soo Gudbin Doonaa Cilmi baaris Ku Saleeysan aqoon Cilmiyeed , Waxaan Hubaa inaad Ka faa'ideysan doontid , Waa Haddii Aad Waqti Kooban Siiso aqrinta qoralkan Haddaad daahsan tahay Waqti Kale .!

1:  Waxaa La Sheegaa Qofka Mar Walba Ku Quraacdo Xabad beedh ah {Ukun ah} Waagu Markuu baryo , Miizaanka Qofkaas Waa Uu Xafidmaa Dheeli tirnaada , Mana Kordhayo Mana Ka Nuqsaamayo.

2: Ukunta Karsan Waxeey Ka Mid tahay Maadooyiinka Aad Uga qeeyb qaato Sara U Kaca Shaqada dheefshiidka Waxeeyn Jirka Siisaa Heerkul Ku Haboon Oo Wanaagsan.

3: Shaqada Beerka Oo Si Wanaagsan U Shaqeeyo ayeey qeeyb Ka tahay Si gaar ah Maaddo lagu Magacaabo " Koline' Oo Ku jirto Ukunta Karsan ayaa Si Wanaagsan Uga qeeyb qaadato Habsame U Socodka Wareegiisa Shaqada.

4: Awoodda Caqliga ayeey Xoojisaa isla Maadadan lagu magacaabo"  Koline" Ayaa Si Weeyn Uga qeeyb qaadato Soo Celinta Xasuusta iyo Xifdinta 

Gaar Ahaa inaad Wax badan Tarkiizka Saarto Sidaa darteed Waxaa lagula taliyaa in Caruurta Subaxdii Labaxo Oo Ukun ah loo Kariyo.

5: Waxeey Xoojisaa difaaca jirka Oo Waxaa Yaraado Awoodii ay Cudurada jirka Ku Soo Wareeri lahaayeen.

5: Waxeey Ka Kooban tahay Ukunta Karsan Fitimiinada Kala ah Vitamin A Vutamin B iyo Aasiidhka Nuuca Folic"

Waana Maaddoyiinka Ugu Muhiimsan Ee Xoojiya difaaca jirka Aadanaha.

7 : Vitamin D Oo Ka Mid ah Kuwa Ugu badan Ee Laga Hela Ukunta Karsan 

Waxeey Ka qeeyb qaadataa Dhismaha lafaha Waxaa intaas Sii dheer Waxeey yareeysaa Xanuunka Xubnaha Kala gooysyada Ku dhaca.

☞" Ugu Dambeeyn Salliga Nabiga Oo Aad badiso Waxa ay Kaa yareeysaa Murugta iyo Walaaca War Warka iyo Caloolyowga Ha Hilmaamin inaad Ku Salliso Ka dib faafi.✍💔

𝗜𝗻𝗷𝗲𝗰𝘁𝗶𝗼𝗻 (𝗗𝘂𝗿𝗶𝗶𝗻𝗸𝗮)

 𝗜𝗻𝗷𝗲𝗰𝘁𝗶𝗼𝗻 (𝗗𝘂𝗿𝗶𝗶𝗻𝗸𝗮)

Duriin waxaa loo qeybiyaa afar qeybood oo kala ah 

1 Intramuscular injection (duriinka muruqa dhexdiisa) I.M

2 Intravenous injection (duriinka xididka dhexdiisa) I.V

3 Inter derma injection (duriinka maqaarka dhexdiisa) I.D

4 Subcutaneous injection (duriinka baruurta dhexdeeda) S.C

IntraMascular Injection (I.M)

Waa ku shubid si toos ah loogu shubo daawo nudaha dhexdiisa nudahaasoo ah kan muruqa. Ujeedaduna waxay tahay si ay daawada u gaarto jirka intiisa kale muddo aan ka badnayn 10-30 daqiiqo.

𝗦𝗶𝗱𝗮 𝗹𝗼𝗼 𝘀𝗮𝗺𝗲𝗲𝘆𝗼 𝗗𝘂𝘂𝗿𝗶𝗻𝗸𝗮

1 Soo qaado syringe and needle with sterile

2 Soo qaado suuf antiseptic wata

3 Haddii ay daawada budo tahay soo jiido water for injection inta CC ee aad dooneysid kadibna ku shub daawada budada ah, rux ilaa ay ka qasanto daawada kadibna soo jiido qiyaasta aad rabto

4 Aaryo bixin ku samee cirbada.

5 Dooro meesha aad rabto inaad durto

6 In yar marada kabanee meesha aad rabto inaad durto.

7 Si tartiib ah u garaac meesha aad rabtid inaad durto adigoo ka koontaroolayo in ay 

barar leedahay meesha ama ay casaan tahay oo ay boog ka hooseyso ama ay daawo hore fariisatay

8 Soo qaado suufkii kuu diyaarsanaa kadibna mari meesha aad duri rabtid.

9 Gacanta bidix ku qabo cirbada hab durin sagaashan “90”.

10 Ku qabo farta iyo suulka isku xiga muruqa adigoo kor u soo jiidayo waa haddii uu 

qofku yahay qof caato ah ama qof yar. Balse haddii uu qofku yahay qof buuran in yar kala siki muruqa. 

11 Gali cirbada muruqa adigoo silingada u qabanayo sida qalinka oo kale.

12 Markaad cirbada galineyso muruqa gali meesha aad nadiifisay adigoo iska dhigayo 

sida qof wax tuurayo oo kale xoogna aanan isticmaaleyn, Soo qaado suuf antiseptic wata

13 Cirbada marka aad geliso kadib farta iyo suulka ka qaad maqaarka oo qabo halka ay iska galaan maqaarka iyo cirbada.

14 Dib usoo jiid silingada si aad u hubiso in ay cirbada ku jirto muruqa iyo in kale, haddii uu dhiig soo raaco waxay muujineysaa in ay cirbada ku jirto xididka, ka saar cirbada oo geli meel kale haddii sidoo kale cirbada ay soo raacdo hawo ka saar, balse haddii aysan hawo iyo dhiig midna soo raacin waxay muujineysaa inay cirbada ku jirto muruqa, haddaba si tartib ah ugu shub daawada hana ku boobsiin, kadibna marka aad ku dhameyso si tartiib ah uga saar cirbada oo ku jajabi suuf meesha aad durtay.

N.B Waxaad durtaa sinta afar qeybood qeybta sare ee dibada xigta. Halka kan 

bowdadana laga duro saddex qeybood qeybta dhexe.

𝗙𝗮𝗱𝗹𝗮𝗻 𝘀𝗵𝗮𝗿𝗲 𝗱𝗵𝗲𝗵

𝗧𝗮𝗹𝗮𝗮𝗹𝗸𝗮

 𝗧𝗮𝗹𝗮𝗮𝗹𝗸𝗮

Tallaalka waa daawooyin la siiyo hooyooyinka iyo dhallaanka si ay isaga difaacaan cudurada. 

ilmaha marka ay dhashaan waxaa laga tallaalaa cudurka qaaxada waxaana 

la siiyaa tallaalka loo yaqaano (B.C.G.) waxaa kale oo laga tallaalaa cudurka dabeysha waxaana la siiyaa tallaalka loo yaqaan (O.P.V.) afartan baxa ka dib waxaa laga tallaala tallaalka saddexan ee loo yaqaan (D.P.T.) oo ay la socota polio. Bil kadibna waxaa laga tallaalaa tallaalka seddexan iyo polio haddana bil kadib waxaa la siiyaa tallaalka 

saddexan oo ay la socoto Polio. ilmuhu marka ay gaaraan 9 bilood iyo wixii ka sareeya waxaa la siiyaa tallaalka jadeecada ee loo yaqaan (measles vaccine) M.V. ilmuhu marka ay gaaraan 10 bilood iyo wixii ka sareeya waxaa la siiyaa tallaalka saddexan (D.P.T) iyo (polio) oo loo yaqaano (booster) 

𝗠𝗲𝗲𝗹𝗮𝗵𝗮 𝗹𝗮𝗴𝗮 𝘁𝗮𝗹𝗮𝗮𝗹𝗼

𝗕.𝗖.𝗚 waxaa laga tallaalaa gacanta bidix maqaarka hoostiisa (interdermal)

𝗗.𝗣.𝗧 waxaa laga tallaalaa labada bowdo ee muraqyada hadba tii aad doonto 

𝗠𝗘𝗔𝗦𝗟𝗘𝗦 waxaa laga tallaalaa garabka midig ee baruurta hoosteeda (subcutaniously)

𝗣𝗢𝗟𝗜𝗢 waxaa laga siiyaa labo dhibcood oo afka ah haddii uu shubmayana 3 dhibcood 

𝗧𝗘𝗧𝗔𝗡𝗨𝗦 teetanada haweenka waxaa laga tallaalaa labada garab ee muraqyada 

hadba kii aad doonto (intermuscular)

𝗗𝗵𝗶𝗰𝗶𝘁𝗮𝗮𝗻𝗸𝗮 𝗧𝗮𝗹𝗮𝗮𝗹𝗸𝗮

 

1)Tallaalka waxa uu dhacaa marka uu kululaada ama qabowga ka bato 

2) Marka meel qorax ah lagu bixiyo 

3) Marka waqtiga dhicitaanka la gaaro 

4) Silsilada keydinta qabowga oo lunto 

𝗦𝗵𝗮𝗿𝗲 𝗱𝗵𝗲𝗵 𝗼𝗼 𝗹𝗮 𝘄𝗮𝗱𝗮𝗮𝗴 𝗮𝘀𝘅𝗯𝘁𝗮𝗱𝗮 𝗸𝗮𝗹𝗲

Abdikadir M. Abdullahi