TAXANAHA CAAFIMAADKA (9) ♧ Maqanaanshaha caadada♧.

        TAXANAHA CAAFIMAADKA (9)

       ♧ Maqanaanshaha caadada♧

 ♤Amenorrhea waa maqnaanshaha caadada, badanaa waxaa lagu qeexaa inay maqan tahay mid ama in ka badan oo caadada ah.

 ■Amenorrhea Primary waxaa loola jeedaa maqnaanshaha caadada qof aan mudo ku dhicin da'da 15 sano. Sababaha ugu badan ee sababa amenorrhea waxay la xiriiraan heerarka hoormoonka, in kastoo dhibaatooyinka anatomical ay sidoo kale sababi karaan.

 ■Amenorrhea Secondary waxaa loola jeedaa maqnaanshaha seddex ama in ka badan oo xiriir ah oo isku xigta qof horey u lahaa caadooyin horay u soo maray.  Uurku waa sababta ugu badan ee sababa amenorrhea, in kastoo dhibaatooyinka hormoonnada sidoo kale ay sababi karaan amenorrhea labaad.

 ●Daaweynta amenorrhea waxay kuxirantahay sababta keentay.

         ■ Astaamaha

 Iyada oo ku xiran sababta keenta amenorrhea, waxaad la kulmi kartaa calaamado ama astaamo kale oo ay weheliyaan maqnaanshaha muddooyinka, sida:

• Dheecaanka ibta caano.

• Timo lumis.

• Madax xanuun.

 •Aragtida ayaa isbadalaysa.

 •Timaha wajiga oo siyaado ah.

 •Xanuun miskaha.

 •Finanka.

    ■ Goorta la arko dhakhtar

 La tasho dhakhtarkaaga haddii aad seegtay ugu yaraan seddex caadadood oo isku xigta, ama haddii aadan waligaa helin caadada oo aad tahay 15 ama ka weyn.

     ■ Sababaha

 Amenorrhea waxay ku dhici kartaa sababo kala duwan.  Qaarkood waa caadi, halka kuwa kalena laga yaabo inay saameyn dhinaca daawada ah ama calaamadda dhibaato caafimaad.

 ■Amenorrhea dabiiciga ah.

 Inta lagu jiro noloshaada caadiga ah, waxaad la kulmi kartaa amenorrhea sababo dabiici ah, sida:

 •Uurka.

• Naas nuujinta.

•Caaddo-dayska.

    ■ Ka hortaga uurka

 Dadka qaarkiis ee qaata kaniiniyada ka hortagga uurka (ka hortagga uurka ee afka) waxaa laga yaabaa inaysan yeelan caadooyin.  Xitaa ka dib marka la joojiyo kaniiniyada ka hortagga uurka, waxay qaadan kartaa waqti ka hor ugxaanta caadiga ah iyo caadada oo soo noqota.  Ka-hortagga uur-qaadista ee la duray ama la beeray sidoo kale waxay sababi karaan amenorrhea, sida qaar ka mid ah aaladaha aaladda uur-ku-jirta.

 

 ■ Daawooyinka

 Daawooyinka qaarkood waxay sababi karaan caadada inay joogsato, oo ay ku jiraan noocyo ka mid ah:

 •Daaweynta maskaxda.

 •Dawaynta kansarka.

•Dawooyinka lidka ku ah diiqadda.

•Dawooyinka cadaadiska dhiigga.

 •Daawooyinka xasaasiyadda.

 

  ■ Arimaha nolosha

 Mararka qaar arrimo nololeed ayaa gacan ka geysta amenorrhea, tusaale ahaan:

 ● Miisaanka jirka oo hooseeya.  Miisaanka jirka ee aadka u hooseeya - oo ku saabsan 10% miisaanka caadiga ah - wuxuu carqaladeeyaa hawlo badan oo hormoonno ah oo jidhka ku jira, taas oo keeni karta inay joojiso ugxanta.  Haweenka qaba cunno xumida, sida anorexia ama bulimia, badiyaa waxay joojiyaan caadada sababtoo ah isbadaladaan hormoonada aan caadiga aheyn.

 ● Jimicsi xad dhaaf ah.  Haweenka ka qeybqaata nashaadaadka ubaahan tababarka adag, sida baleedka, waxaa laga yaabaa in wareegyada caadadoodu hakad gasho.  Dhowr arrimood ayaa isku daraa si ay gacan uga geystaan ​​luminta xilliyada cayaaraha, oo ay ku jiraan dufanka jirka oo hooseeya, culeyska iyo kharashka tamarta sare.

 ● Cadaadis.  Cadaadiska maskaxdu wuxuu si ku meel gaar ah u beddeli karaa shaqada hypothalamus - aag maskaxdaada ka mid ah oo xukuma hormoonnada nidaamiya wareegga caadadaada.  Cudurka iyo caadadu waxay u joogsan karaan natiijadaas.  Xilliga caadada ee caadadu caadi ahaan waxay dib u bilowdaa ka dib marka walaacaagu yaraado.

 ●Isku dheelitir la'aanta hormoonka.

 ●Noocyo badan oo dhibaatooyin caafimaad ah waxay sababi karaan isu dheelitir la'aanta hormoonnada, oo ay ka mid yihiin:

♧ Cudurka 'Polycystic ovary syndrome' (PCOS).  PCOS wuxuu sababa heerar sare oo joogto ah oo hormoonno ah, halkii uu ka ahaan lahaa heerarka isbed beddelka ee lagu arko wareegga caadada ee caadiga ah.

 ♧Ciladda qanjirka 'thyroid'.  Qanjirka 'thyroid' qanjirka 'xad-dhaafka ah' (hyperthyroidism) ama qanjirka 'thyroid' oo aan firfircooneyn (hypothyroidism) wuxuu sababi karaa cilladaha caadada, oo ay ku jiraan amenorrhea.

 ♧Burooyinka pituitary.  Buro aan caadi ahayn (aan fiicnayn) oo ku jirta qanjirka 'pituitary gland' ayaa faragalin ku sameyn kara nidaamka hormoonka ee caadada.

♧ Caadayska oo deg deg noqda.  Menopause caadi ahaan waxay bilaabataa qiyaastii da'da 50. Laakiin, dumarka qaarkood, ugxaanta  ee ukunta ayaa yaraata kahor da'da 40 jir caadaduna way joogsataa.

   ■ Dhibaatooyinka dhismaha

 ♧Dhibaatooyinka xubnaha galmada lafteedu sidoo kale waxay sababi karaan amenorrhea.  Tusaalooyinka waxaa ka mid ah:

 •Nabarro kaadi mareenka ah.  Cudurka 'Asherman's syndrome', waa xaalad unugyada nabarradu ay ku soo baxaan gudaha ilma-galeenka, marmarka qaarkood waxay dhici karaan ka dib marka la kala-jaro oo la daweeyo (D&C), qalliinka  ama daaweynta qallalka ilma-galeenka.  Nabar ku dhaca xubinta taranka ilmuhu waxay ka hortagtaa dhisidda caadiga ah iyo daadinta dahaarka minka.

♧ La'aanta xubnaha taranka.  Mararka qaar dhibaatooyinku waxay soo baxaan inta lagu jiro koritaanka uur-jiifka taasoo keenta in la waayo qaybo ka mid ah nidaamka taranka, sida ilmo-galeenka, afka ilmo-galeenka ama xubinta taranka haweenka.  Sababtoo ah nidaamka taranka si buuxda uma uusan horumarin, wareegyada caadada suurta gal ma ahan nolosha dambe.

 ♧Cillad xumo qaabdhismeedka xubinta taranka haweenka.  Xannibaadda xubinta taranka dumarka waxay ka hortagi kartaa dhiigbaxa caadada ee muuqda.  Xuub ama darbi ayaa laga yaabaa inuu kujiro xubinta taranka ee xiraya qulqulka dhiigga ee kasoo baxa ilmo galeenka iyo makaanka afkiisa.

   ♧Waxyaabaha halista ah

 Waxyaabaha kor u qaadi kara halista cudurka amenorrhea waxaa ka mid ah:

 ●Taariikhda qoyska.  Haddii dumarka kale ee qoyskaaga ay la kulmeen amenorrhea, waxaa laga yaabaa inaad ka dhaxashay u janjeera dhibaatada.

 ●Cunno xumida.  Haddii aad qabtid cilad cunno, sida anorexia ama bulimia, waxaad halis sare ugu jirtaa inaad ku dhacdo amenorrhea.

 ●Tababarka ciyaaraha fudud.  Tababbarka jimicsiga adag wuxuu kordhin karaa halista amenorrhea.

 ●Taariikhda hababka daaweynta dumarka qaarkood.  Haddii aad leedahay D&C, gaar ahaan la xiriirta uurka, ama nidaam loo yaqaan habka loo yaqaan 'loop electrodiathermy excision procedure (LEEP)', halista aad ugu jirtid amenorrhea way ka badan tahay.

     ■ Dhibaatooyinka

 Sababaha keena amenorrhea sidoo kale waxay sababi karaan dhibaatooyin kale.  Kuwaas waxaa ka mid ah:

 ●Dhalmo la'aan iyo dhibaatooyinka uurka.  Haddii aadan ugxan sameyn oo aadan yeelan caadada caadada, ma uur qaadi kartid.  Marka dheelitir la'aanta hoormoonka ay sabab u tahay amenorrhea, tani waxay sidoo kale keeni kartaa dhicin ama dhibaatooyin kale oo uur leh.

● Culeys maskaxeed.  La'aanta muddooyinka ay asaagaaga yeelanayaan waxay noqon kartaa mid walaac leh, gaar ahaan dhallinyarada u gudbaya qaangaarnimada.

 ●Lafaha iyo cudurada wadnaha.  Labadan dhibaato waxaa sababi kara la'aanta estrogen ku filan.  Cudurka lafa-beelka waa daciifinta lafaha.  Cudurka wadnaha iyo xididdada dhiigga waxaa ka mid ah wadne qabad iyo dhibaatooyin ku dhaca xididdada dhiigga iyo muruqa wadnaha.

 ● Xanuun miskaha.  Haddii cillad jir ahaaneed ay keenayso amenorrhea, waxay sidoo kale xanuun ku keeni kartaa aagga miskaha.

♡ W/Q: Abdikadir M. Abdullahi