cilmiga xanaaqa

 Weligaa ma soo martay mid ka mid ah maalmahaas oo aad had iyo jeer ka careysiiso waxyaabo fudud?  Xitaa waxaad dareemi kartaa xanaaq ku qulqulaya xididdadaada marka aad aragto wax aan waligaa ku dhibin.  Waxaa laga yaabaa in dukaanka kaafeega ee aad jeceshahay uu joojiyay cabitaankii aad adigu aad u jeclayd, ama laga yaabee in dhar dhaquhu ku siiyay dhar qaldan, markale!  Dhamaanteen waxaan soo wada marnay daqiiqado daciif ah.  Waxaa laga yaabaa inaad awood u laheyd inaad cadaydo daqiiqado yar kahor, laakiin hadana waxaa imaaneysa daqiiqad ay cadhada kaa adkaato.  Adiguna waad luminaysaa dhammaan caqli-celinta oo aad in yar ka fog.  

Marka maxaa inagu kalifaya inaan sidan ku dhaqano?  

Waxaa laga yaabaa inay tahay wax in muddo ah soo dhisayay, ama laga yaabee inay tahay xanaaq loo wareejiyay.  Si kastaba ha noqotee, dareenka xanaaqa waligiis laguma arko si wanaagsan oo sax ah sidaas.  Kahor intaadan quusin sayniska xanaaqa, waxaa muhiim ah in la fahmo sababaha ka dambeeya xanaaqa.  Kicinta ugu badan ee la xiriirta xanaaqa waa khibrad musiibo ka dib oo laga yaabo inuu qofku soo maray.  Markay dhaawacu maskaxdaada gasho oo uu had iyo jeer raadsado deganaansho rasmi ah, dhacdo kasta oo dhacda oo u eg wax kicin kasta oo laga yaabo inaad la kulantay intii lagu jiray argagaxa, jidhkaaga ayaa ku xidhan inuu kiciyo dareen xanaaq ah.  Intaa waxaa sii dheer, qof ayaa laga yaabaa inuu isku arko inuu ku jiro gacanta shucuurtaan haddii uu dareemo qadarin, tixgelin ama dhamaadka helitaanka cadaalad darro. 

 

Waxyaabaha kale ee kiciya ee badan, midka xiisaha lihi waa dabeecadaha laga dhaxlo.  In kastoo ay u muuqato wax aan la rumaysan karin inaad la wadaagto waxyaabaha kaa xanaaqaya waalidkaa, waxaa jira xog badan oo cilmi ah oo lagu caddeeyo.  Cadhadu waa shucuur, sida kuwa kale, oo gudaha ka soo baxa.  Waxay ka bilaabataa amygdala, oo ah laba qaab-dhismeed yicib u eg oo ku yaal maskaxda.  Amygdala waxaa loo maleyn karaa inay tahay seeriga deg-degga ah ee tilmaamaya khataraha ka imaan kara samaqabkayaga una diraya calaamado si aan u feejignaano oo aan u ilaalino nafteena.  Doorka amygdala wuxuu u xuubsiibtay nidaam noocan oo kale ah oo wax ku ool ah oo naga dhigaya inaan falcelino xitaa ka hor inta maskaxdeennu ay curiyaan feker caqli gal ah ama xukun ah marka la arko khatarta iman karta.  asal ahaan, haddii natiijada xanaaqa ka dib ay kaa tagtay inaad dareento dambi ah inaad ka badisay, waxaad yeelan kartaa waxqabadka amygdala oo lagu eedeeyo. 

 Laakiin sidee amygdala ay u fulisaa howlaheeda?  

Amygdala wuxuu bilaabaa kaalintiisa kicinta xanaaqa, isagoo ka bilaabaya aqoonsiga khataraha ka imaan kara deegaanka.  Tusaale ahaan, waxay muujineysaa molikuyuullo kiimiko gaar ah oo la soo saarayo, taasoo jirka ka dhigeysa mid feejigan oo hurdada ka toosaya waa dagaal ama jawaab duulimaad.  Katecholamines epinephrine iyo norepinephrine waxay sababaan mowjadda tamarta danab sarreysa oo ku qulquleysa xididdadaada xilliyada xanaaqa.  Maskaxdu waxay sii deysaa labadan biomolecules, kuwaas oo u digo jirka si ay ugu diyaar garoobaan xaalada ugu xun.  Markuu jirkaagu u kululaado sida kubbadda dabka, waxaad sidoo kale ogaan doontaa garaaca wadnahaaga iyo xaddiga neefsashadaba way dedejinayaan cadaadiska dhiigguna kor ayuu u kacayaa.  

• 

Qulqulka dhiigga ee kordhay wuxuu keenaa in wajigaagu casaan noqdo, diiradaaduna ay ku xirnaato bartilmaameedka.  Maskaxda si deg deg ah kadib, waxay soo daysaa adrenaline iyo noradrenaline, taas oo keenta in kacsiga uu kaco.  Hadda oo aad la kulantay dhammaan calaamadaha caadiga ah ee dhacdada xanaaqa, jirkaaga ayaa diyaar u ah inuu la dagaallamo!  Cilmiga xanaaqa, illaa iyo hadda, wuxuu umuuqdaa in kastoo cadhada ay tahay shucuur aan qasab aheyn oo ay tahay mid dhici doonta inay dhacdo.  Laakiin taasi kama sii dheeraan karto runta.  Maaddaama maskaxdeena ay u xuubsiibatay nidaam casri ah oo lagu hawlgalo daqiiqado cabsi iyo halka jirku dareemo khatar. 

 Maskaxdeena ayaa sidoo kale abuurtay farsamo lagu xakameeyo ama lagu maareeyo carada.  Kadib daqiiqado aad isku dhiibtay dareenka jinka ee xanaaqa, hal dhibic ama mid kale, qofku wuxuu raadiyaa habab aad ku tababbarto jirkaaga si aad si fiican ugu maareeyso xanaaqa.  Jimicsiyo gaar ah ama talooyin ka soo baxa kal-fadhiyada daaweynta si aan caadi ahayn ay dad badan u caawiyaan. 

 

Laakiin waligaa miyaad isweydiisay sida farsamooyinkani u socdaan samaynta dad aad u wareegsan?  

waxay ku taal koontada hore ee maskaxda, oo ku taal wejiga hore, halkaas oo aad ka heli doonto jawaabahaaga.  Kortex dooriyaha ayaa door muhiim ah ka ciyaara kobcinta shakhsiyadda qofka iyadoo la xakameynayo go'aan qaadashada iyo habdhaqanka garashada garashada leh.  Waxay sidoo kale dhexdhexaadineysaa dhaqankaaga bulsheed, sidaa darteed sida aad ugu dhaqmeyso jawaabta kicinta qaarkood waxaa qeyb ahaan iska indhatiray kiliyaha hore.  Maaddaama kiliyaha hore uu xakameeyo xukunka, waxay u dhaqmi kartaa inay tahay awood dheellitiran oo ka dhan ah wadista amygdala si aad u hesho hyper iyo diyaar u ah dagaal feedh ah taas oo ah sababta ugu badan ee farsamooyinka maaraynta xanaaqa loogu bartilmaameedsado barashada si loo xakameeyo kiliyaha hore.

  Markaad sidaas sameysid, waxaad ku tababbari doontaa maskaxdaada inaad la tashato kiliyaha hore ka hor inta amygdala aysan kugu degdegin inaad go'aan gaarto.  Hababka nasashada qaarkood, amygdala ayaa sidoo kale bartilmaameed laga dhigi karaa si loo yareeyo waxqabadkiisa loona yareeyo kacsiga.  Sida aragtida yoolka la higsan karo, ayaa maskaxdu kugu kacaysaa, aakhirkiina waxay ku noqotaa xaaladdii nasashada. 

 Si kastaba ha noqotee, waxaa jira waqtiyo aan la tirin karin in xanaaqa wax ku saabsan uu aad ugu raaxeysan karo ka dib dejinta jirkaaga ama tababar u siiso inuu sii daayo.Tani waa sababta oo ah kacsiga ka dhasha sii deynta adrenaline wuxuu soconayaa muddo aad u dheer, xitaa ka dib khatarta ka imaan karta  ka baxay khadka aragtida.  Markaa, xadka xanaaqa ayaa hoos loo dhigaa ka dib markii lagu soo maray dhacdo, taas oo kaliya kaa dhigeysa inaad u nuglaato inaad mar labaad dareento kuleylka.  Xitaa dhibaatooyinka yar yar waxay u muuqdaan inay dhibayaan qofka markii uu horeba u xanaaqsanaa.  Waxaa laga yaabaa inaadan kali aheyn sida tan, sidoo kale, waxaa lagu eedeyn karaa habka qaboojinta qunyar socodka jirka. 

 

Weligaa ma isweydiisay sababta aadan u ogaan karin faahfaahinta saxda ah ee sida ay wax walba u dhaceen?  

Waa hagaag, xusuus cusub ayaa la sameeyaa oo keliya marka kacsiga lagu ilaaliyo heer gaar ah.  Maaddaama kacsigu kordho inta lagu jiro xanaaqa, qofku si sax ah uma feejignaan karo, natiijadaasna, si sax ah uma xasuusto faahfaahinta.  Hadda sayniska xanaaqa ayaa lagaa hor dhigay, adiga ayey kugu xiran tahay inaad si caqli gal ah u adeegsato macluumaadkan.  Waad garan kartaa meelaha dhibaatadaadu ka jirto waxaadna ka shaqeyn kartaa tababarka maskaxdaada si aad uga gudubto dhibaatooyinkaas oo kale ama aad ugu falceliso sida ugu yar ee is bedbeddela.

Faa’iidooyinka cajiibka ah ee cunista timirta.

 Faa’iidooyinka cajiibka ah ee cunista timirta.

 

 Timirtu waa miraha kulaylaha ee macaan ee laga helo sonkorta dabiiciga ah iyo nafaqeeyayaalka yar yar.  Waxay ku hoosjiraan qaybta miraha qallalan waxayna leeyihiin mudnaan dhaqameed weyn Bariga dhexe ah.  Qarniyaal, timirta ayaa lagu yaqaanay awoodooda bogsashada ee gaarka ah.  Xitaa maanta, khubarada caafimaadku dhammaantood waa lagu ammaanayaa iyaga.  Waad cuni kartaa ilaa 4-5 timir oo waad ku raaxeysan kartaa dhammaan faa'iidooyinka caafimaad ee ay bixiyaan.  

Aynu ka wada hadalno faa'iidooyinka badan ee cunista timirtu.  

1. Waxay yihiin kuwo nafaqo badan leh. 

 Haddii aad raadineyso waxyaabo nafaqo leh, timirtu dhab ahaan waa ka mid yihiin.  Qiimaha nafaqada ee timirtu wuu ka sarreeyaa tan cuntooyinka badan, sidaa darteed, waxay si aan caadi ahayn faa'iido ugu yeelan karaan caafimaadkaaga.  Waxaa kujira  fiber iyo carbs.  Timirtu sidoo kale waa fiitamiin hodan ah, waxayna leeyihiin nafaqooyin sida potassium, magnesium, copper, manganese iyo iron.  Laakiin, waa lagama maarmaan in lagu cuno xadka loogu talo galay maxaa yeelay hal 3.5 ounce oo qaadasho ah oo timir ah ayaa bixiya ku dhowaad 300 oo kaloori.  

2. Waxay hagaajiyaan shaqada maskaxda. 

 Dhowr cudur oo maskaxda ah iyo waxyeelo ayaa dhaawaca caabuq awgiis.  cytokines ama bararka sida interleukin waxay ku dhici kartaa unugyada maskaxdaada waxayna sababi karaan ciladaha neerfaha ee 'Alzheimers'. 

 Isticmaalka timirta ee cuntadaada ayaa si weyn u yareynaysa iskudhafankan 'interleukins' iyo la dagaallanka caabuqa.  Daraasado dhowr ah ayaa soo jeedinaya in timirta ay leeyihiin waxyaabo aad u fiican oo ka hortag ah. 

 3. Waxay ka hortagaan dhibaatooyinka maqaarka. 

 Ma ogtahay in timirtu ay dib u buuxin karto fresh-ka maqaarkaaga.  Badeecooyinka ugu badan ee maqaarka u yabooha  quruxda iyo dhalinyarada ah waxaa ku raran kiimiko khatar ah.  Timirtu  waa beddel dabiici ah oo badbaado leh alaabooyinkan daryeelka maqaarka.  cuntadan la cuno ee superfood waxaa ka buuxa fitamiin c, taas oo hagaajinaysa dabacsanaanta maqaarka isla markaana la dagaallamaysa maqaarka.  Antioxidants-ka laga helo timirta waxay door muhiim ah ka ciyaari karaan dib u dhigista gabowga iyo khadadka ganaaxa.  Haddii aad leydahay dhibaatooyinka arrimaha maqaarka, isticmaalka timirta oo ay weheliso daaweynta waxay kor u qaadi kartaa caafimaadkaaga maqaarka iyo soo kabashada. 

 4. Timirtu waxay kor u qaadaa caafimaadka lafaha.  

Malaayiin adduunka kunool  ayaa la ildaran dhibaatooyin lafaha ah.  Waxaad ku gudubtaa isbeddello badan oo jirka ah markii aad gabowdo, taasoo saameyn ku yeelata lafaha xooggooda.  Haysashada cunto nafaqo leh goor hore waxay xaqiijineysaa in lafahaagu ay sii xoogaystaan ​​oo aadan ka cabaneynin jabka soo noqnoqda ee nolosha dambe.  Timirtu aad ayey faa'iido ugu leeyihiin lafahaaga maadaama ay hodan ku yihiin kalsiyum, selenium, naxaas iyo manganis.  Nafaqooyinkan waxay xaqiijinayaan in lafahaagu ay ahaadaan kuwo caafimaad qaba oo xoog badan.  

5. Waxay fududeeyaan dhalmada iyo caafimaadka taranka.  

Timirtu waxay leeyihiin faa'iidooyin caafimaad oo fara badan oo dumarka ah.  mid ka mid ah faa'iidooyinkaas ayaa ah inay fududeeyaan dhalmada dabiiciga ah ama foosha.  Daraasadaha ayaa soo jeedinaya in dumarka cuna timirta xilliga uurka ay si weyn u yareyn karaan xoogga ama cadaadiska la saaray inta ay dhalayaan ilmaha.  Baarayaasha waxay kaloo ogaadeen in cunista timirta marxaladaha dambe ee uurka ay yareynayso mudada foosha dumarka.  Ragga sidoo kale waxay ka faa'iideystaan ​​timirta.  Waxaa jira cadeymo ku filan oo la xiriirta isticmaalka timirta iyo taranka ragga.  

6. Waxay xoojiyaan habka difaaca jirka. 

 Faytamiinnada ku jira, antioxidants-ka, iyo waxyaabaha ka hortagga caabuqa ee timirtu waxay ka dhigaan cunno xoojiya difaac wanaagsan.  Sida lagu xusay daraasadaha, timirta ayaa kaa caawin karta inaad iska caabbiso qaar ka mid ah microbes-ka waxyeellada leh sida pneumococcus iyo E-coli.  Mirahaani waxay sidoo kale yareeyaan waxyeelada daawooyinka qaarkood.  sidoo kale, mirahaani waa kuwo aad u kala duwan waxayna ka dhigaan qayb kaamil ah suxuunta badan.  Waxaad u isticmaali kartaa iyaga oo leh jilicsanaanta, walxaha, macmacaanka, saladhyada, ama keligaa.  Waxaad dooran kartaa habka aad ugu jeceshahay oo aad ugu raaxeysan karto iyaga!.

    Fadlan page-kaan like saar 

  Fadlan page-kaan share dheh 

MAHADSANID walal 🌹

Abdikadir M. Abdullahi 

Maxaa keena Cudurka Gaaska ?

 (Cudurka Gaaska).

 Maxaa keena Cudurka Gaaska ?

 

Cudurkaan waxaa keena waxyaalo badan oo kala duwan.

Labada wax ee ugu badan ee keena waa:

1.      Daawooyinka loo yaqaan Xanuun baabi`iyaasha ama qandho jabinta/lafo-xanuunka/dhiig-furfureyaal, luqadda caafimadkana lagu yiraahdo NSAIDS (Non-Steroidal Anti-Inflamatory Drugs).

Daawooyinkaan waxaa ka mid ah

 

1.      Aspirin

2.      Ibuprofen

3.      Naproxen

4.      Diclofenac(Voltren)

5.      Indomethacin

6.      Celecoxib

7.      Unikal

8.      Meloxicam

9.      Diclocin

 

2.      Bacteeriyada loo yaqaan Helicobacter Pylori (H.Pylori).

 

Maxaa ku khaas ah Bakteeriyadaan?

Guud ahaan waxaa jira bakteeriyo ku nool jismiga (jimsiga) qofka, taas oo aan wax dhib ah haba yaraatee u gaysan qofka balse ayadu faa`iidooyin u haysa sida:

A.    In ay qayb wayn ka qaadato shiidista iyo dheef-shiidista cuntada qofku cuno

B.     Ka qayb-qaadashada samaynta iyo soo-saarka Faytamiinnada muhiimka u ah qofka.

C.     Difaaca jismiga (jimsiga) qofka ayada oo

                                                                                                          I.             Bacteeriyada iyo jeermiska kale kula tartamaysa quudashada nafaqada cuntada ka iman, si ay bakteeriyada kale u waydo nafaqadaas oo ay u dhimato.

                                                                                                       II.            In ay dheecaammo dilaa ah kusii dayso jeermiskaas soo galaya jismiga (jimsiga) qofka, si ay baabi`iso.

Bakteeriyada noocaan ah waxaa loo yaqaan Flora (oo macnaheedu luqada Latinka ku ah ubax) Waxa ay ku nooshahay jirka intiisa badan sida: Maqaarka, Xiidmaha, daloolada dhagaha, Sanka, Afka IWM.

Bakteeriyadaani kuma noola:

1.      Dhiigga dhexdiisa

2.      Kelyaha, kaadi-haysta, kaadi mareenada aan ka ahayn afafka hore ee kaadidu ka baxdo.

3.      Maskaxda iyo Neerfayaasha

4.      Caloosha

Meelahaan aan soo sheegnay ayaa ah kuwo xiran intooda badani oo aysan jirin meel bakteeriyadu ka gasho aan ka ahayn caloosha taas oo bakteeriyadu ka soo gali karto wixii afka laga qaato. Haddaba maxaa caloosha u diida in ay ku noolaadaan wax jeermis ah?

Caloosha ayaa leh aashato aad u daran taas oo aysan u dulqaadan karin noolayaasha oo dhammi. Haddaba waxaa jira hal bakteeriyo oo loo yaqaan Helico-bacter Pylori taas oo leh dheecaan ay ku darto kan aashatada caloosha, taas oo keenta in ay aashatada yarayso ama baraxdo ilaa ay gaarsiiso heer ay bakteeriyadaan ku noolaan karto. Sidaas ayaa keenaysa in Helicobacter Pylori ay noqoto waxa kaliya ee iska difaaci kara aashatadaas, sidaas darteedna ay ku noolaato caloosha dadka intooda badan.

 H. Pylori ayaa ah bakteeriyada dhalisa cudurka Gaaska.

Maxaa kale oo keeni kara cudurkaan aan ka ahayn Daawooyinkan iyo Bakteeriyadaan?

Khamrada, Sigaarka, Jirrooyinka aadka u liita, Cadaadis-maskaxeedka (stress), Gubasho ballaaran , Dhaawacyada , Ekfeshinka dhiigga raaca, iyo Howl-gabka kelyaha, beerka, iyo xubnaha kale ee muhiimka aadka u ah nolosha ayaa ayana ah waxyaalaha kale ee keeni kara cudurkaan.

FINANKA KA DHASHA XIRASHADA XAFAAYADA( DIAPER RUSHES):

 FINANKA KA DHASHA XIRASHADA XAFAAYADA( DIAPER RUSHES):

 Haddii maqaarka cunuga yar aad ku aragto finan gaduudan ama casaan ah aaga ay ku xirantahay xafaayada waxaa loo yaqaanaa afka qalaad (DIAPER RUSHES ) oo macnaheedu tahay finan ka dhashay xirashada xafaayada.

Inta badan waa ay dhacdaa in ilmaha xasaasiyad ama Elerjik ku qaado xirashada xafaayada waxaana ugu wacan dhoor arimood oo aan xaga hoose idin kula wadaagi doono: 

■ Xafaayada oo aad loogu dhuujiyo ama lagu adkeeyo ilmaha markii loo xiraayo iyada oo meel ay hawada ka qaadato loo furin.

■ Xafaayada oo in mudo ah u xirnaanta cunuga markii uu ku saxaroodo ama uu ku kaadsho kadib.

■ Xafaayadaha qaar oo ay ku jiraan walxo ( irritants) ku keenayo ilmaha xasaasiyad ama finan wata cun cun.

■ Qoyaanka oo uu wato Masaxa xafaayada ayaa laga  yaabaa in uu mararka qaar ku keeno ilmaha xasaasiyada ama Ellerjik .

HADDABA SIDEE LOOGA HORTAGAA FINANKA KA DHASHA XAFAAYADA?

Si aad uga ilaaliso ilmahaaga yar finanka ka dhasha xafaayada raac talaabooyinkan hoos ku qoran:

■ U banay ama ufur xafaayada meel ay hawada ama layrta ka kasho.

■ Badal xafaayada markii uu ilmaha qooyo( ku Saxaroodo ama kaadsho).

■ Haddii finanka ka so baxaan cunuga ku dhaq ama ku meer maro diiran, una mari kareemka lagu magacaabo ZINC Oxide. 

Abdikadir M.  Abdullahi 

FAA'IIDOOYINKA CAAFIMAAD EE LAGA HELO QARAHA ama XABXABKA.

 FAA'IIDOOYINKA CAAFIMAAD EE LAGA HELO QARAHA ama XABXABKA.

xabxabka ama qaruhu wuxu kamid yahay cuntooyinka ay dadku ugu jecel yihiin inay cunaan, marka lagasoo tago dhadhankiisa macaan wuxuu qani ku yahay nafaqooyin badan kuwaasi oo si weyn ugu fiican caafimadka.

Sidoo kale qaruhu wuxuu qani ku yahay oo laga helaa carbohydrates, protoein, fiber, vitamin C, A iyo B. sidoo kale waxa ku jira macdanaha ay kamid yihiin potassium, iron, calcium, magnesium, phosphorus, iyo sidoo kale sonkoro dabiiciya.

1: Wuxuu xakameeya cadaadiska dhiigga waayo wuxuu kor u qaadaa caafimaadka xididada iyo socodka dhiiga, wuxuna maamulaa macdanta iyo aashatada jirka, miisaankana hoos buu u dhigaa, hadaad dhiig kar qabtid maalin walba galaas ka cab biyihiisa yacni isagoo cabitaan/sharaab ah.

2: Waxaa ku jirta maadoyin la yiraahdo citrulline iyo arginine oo hoos u dhiga dufanka aan caafimaadka u fiicnayn ee (LDL).

3: Wuxuu jirka siiyaa Qoyaanka uu u baahanyahay oo isugu jira biyo iyo macdan sida macdanta kala ah, calcium, magnesium, potassium iyo sodium, wuxuuna aad u anfacayaa dadka meelaha kulul jooga.

4: Wuxuu ka qayb qaataa caafimaadka indhaha iyo aragooda waayo waxaa ku jira maadooyinka kala ah, Beta-Carotene, Vitamin A, lycopene, vitaminC, lutein iyo zeaxanthin, oo dhamaantood ka qayb qaata aragtida iyo caafimaadka indhaha.

5: Wuxuu kor u qaadaa caafimaadka kalyaha, asagoo jirka kaadi ahaan uga saaraya maadooyinka sunta ah sidaas awgeed dadka kaadidoodu yartahay inay joogteeyaan Qaraha biyihiisa ayaa fiican.

6: Wuxuu dajiyaa qofka xaaladiisa maskaxeed ay kacsantahay waayo waxaa ku jira Vitamin B6 oo nidaamiya neerfayaasha shaqadooda, iyo VitaminC oo jirka ka saara maadooyinka sunta ah (free radicals).

7: Wuxuu isku dheelli tiraa Hormoonada oo muhiim u ah shaqooyinka jirkeena.

Akhriste ugu yaraan hadaad akhrisatay qormdan caafimaad fadlan #LIKE saar si ay walaalaha kale ee boggan ku xiran usii gaarto, haddi aad sii #SHARE garaysid-na kaba sii fiican oo walaalaha iyo saaxiibadaada ayaa waxaad faa'iiday lasii wadaagtay, anigana dhiirigelin bay ii tahay mahadsanidiin.

Nagula soo biir boggan si aad ula socoto qormooyin iyo muuqaalo xiiso badan.

𝖥𝖠𝖠’𝖨𝖨𝖣𝖮𝖮𝖸𝖨𝖭𝖪𝖠 𝖢𝖠𝖠𝖥𝖨𝖬𝖠𝖠𝖣 𝖤𝖤 𝖲𝖠𝖭𝖩𝖠𝖡𝖨𝖨𝖲𝖧𝖠.

 𝖥𝖠𝖠’𝖨𝖨𝖣𝖮𝖮𝖸𝖨𝖭𝖪𝖠  𝖢𝖠𝖠𝖥𝖨𝖬𝖠𝖠𝖣 𝖤𝖤 𝖲𝖠𝖭𝖩𝖠𝖡𝖨𝖨𝖲𝖧𝖠

1. 𝗝𝗲𝗲𝗿𝗺𝗶𝘀𝗸𝗮 𝗮𝘆𝗲𝘆 𝗹𝗮 𝗱𝗮𝗴𝗮𝗮𝗹𝗹𝗮𝗻𝘁𝗮𝗮

Maadooyinka kiimikaal ee ku jira sanjabiisha ayaa jirka ka ilaaliya jeermiga, una diida inay so galaan ama ku bakteeriyada-“E.coli iyo Shigella” iyo fayraska-“RSV”.

2. 𝗪𝗮𝘅𝗮𝘆 𝗱𝗵𝗼𝗼𝗿𝘁𝗮𝗮 𝗰𝗮𝗮𝗳𝗶𝗺𝗮𝗮𝗱𝗸𝗮 𝗮𝗳𝗸𝗮

Sanjabiisha waxaa ku jira maado kiimikaal oo loo yaqaanno 'gingerols'- waxayna kaa saacideysaa inaad dhoola-cadeyso, sababtoo ah waxay joojisaa koritaanka bakteeriyada keenta xanuunada afka sida Suuska, Yiridka iyo IWM.

 

3. 𝗪𝗮𝘅𝗮𝘆 𝘆𝗮𝗿𝗲𝘆𝘀𝗮𝗮 𝗹𝗮𝗹𝗮𝗯𝗮𝗱𝗮

Sanjabiishu waxay kaa caawin kartaa inaad socod-siisid caloosha waliba haddii aad xaamilo tahay, waxay nuugtaa gaaska caloosha, sido kale waxay baabi’isaa lallabada ay keenaan daawooyinka kiimoteraabiga ee loo isticmaalo kansarka.

4. 𝗪𝗮𝘅𝗮𝘆 𝘆𝗮𝗿𝗲𝘆𝘀𝗮𝗮 𝗺𝘂𝗿𝗾𝗼 𝘅𝗮𝗻𝘂𝘂𝗻𝗸𝗮

Waxaa la ogaaday dadka jimicsiga ku dareema murqo xanuunka, haddii ay isticmaalaan sanjabiisha waxaa yaraada xanuunkii hayey, marka loo barbar dhigo kuwa aan qaadan. Sidaa awgeed,  sanjabiishu waxay yareysaa murqo xanuunka.

5. 𝗪𝗮𝘅𝗮𝘆 𝘆𝗮𝗿𝗲𝘆𝘀𝗮𝗮 𝗔𝘀𝘁𝗮𝗮𝗺𝗮𝗵𝗮 𝗔𝗿𝘁𝗵𝗿𝗶𝘁𝗶𝘀-𝗸𝗮

Sanjabiishu waxay yareysaa bararka ama hurgunka,-taasina waxay waxtar u leedahay xanuunada qaar ee ku dhaca kala-goysyada sida 'rheumatoid arthritis' iyo 'osteoarthritis' -adoo ka qaadanaya afka, ama saaraya maqaarka korkiisa.

6. 𝗪𝗮𝘅𝗮𝘆 𝗵𝗼𝗼𝘀 𝘂 𝗱𝗵𝗶𝗴𝘁𝗮𝗮 𝗸𝗼𝗿𝗶𝘁𝗮𝗮𝗻𝗸𝗮 𝗸𝗮𝗻𝘀𝗮𝗿𝗶𝘀𝗸𝗮

Daraasadaha qaarkood waxay muujinayaan in maadooyinka bioactive-ka ee ku jira sanjabiisha ay hoos u dhigaan koritaanka kansarrada qaarkood sida kansarka mala-wadka, caloosha, ugxan sidaha, beerka, maqaarka, naaska, iyo kansarka qanjirka 'prostate'-ka.

7. 𝗪𝗮𝘅𝗮𝘆 𝗬𝗮𝗿𝗲𝘆𝘀𝗮𝗮 𝗦𝗼𝗻𝗸𝗼𝗿𝘁𝗮 𝗗𝗵𝗶𝗶𝗴𝗴𝗮

Daraasad la sameeyey ayaa sheegaysa in Sanjabiishu ay ka caawin karto jirkaaga isticmaalka sonkorta si ka wanaagsan maadada insulin-ta.

 

8. 𝗪𝗮𝘅𝗮𝘆 𝘆𝗮𝗿𝗲𝘆𝘀𝗮𝗮 𝘅𝗮𝗻𝘂𝘂𝗻𝗸𝗮 𝗰𝗮𝗮𝗱𝗮𝗱𝗮 

Ma isku aragtay xanuun xilliga caadada, sanjabiisha ayaa kaa caawin karta, waxaa la ogaaday dumarka qaata 1,500 oo miligram oo sanjabiil budo ah hal mar maalintii muddo 3 maalmood ah, inay ka xanuun yaryihiin kuwa aan qaadan.

9. 𝗪𝗮𝘅𝗮𝘆 𝘆𝗮𝗿𝗲𝘆𝘀𝗮𝗮 𝗞𝗼𝗹𝗲𝘀𝘁𝗮𝗿𝗼𝗼𝗹𝗸𝗮

Qaadashada maalin laha ah ee sanjabiisha waxay kaa caawin kartaa inaad yareyso kordhidda heerka kolestaroolkaaga-LDL, waxaa la ogaaday qaadashada 5gram oo sanjabiil ah maalintii muddo 3 bilood ah ayaa hoos u dhigtay kolestarolka dadka celcelis ahaan 30 dhibcood.

10. 𝗪𝗮𝘅𝗮𝘆 𝗸𝗮 𝗵𝗼𝗿𝘁𝗮𝗴𝘁𝗮𝗮 𝗖𝘂𝗱𝘂𝗿𝗮𝗱𝗮 𝗿𝗮𝗮𝗴𝗴𝗮

Sanjabiisha waxaa ka buuxa maadooyin iskudhafyo ah oo loo yaqaanno “Antioxidants”-kuwaas oo ka ilaaliya dhibaatada hiddesidaha DNA-da ee jirkaaga, taas oo ka caawin karta jirkaaga inuu la dagaallamo cudurrada raaga sida dhiig karka, wadna xanuunka iyo cudurrada sambabada.

 

11. 𝗪𝗮𝘅𝗮𝘆 𝗰𝗮𝗮𝘄𝗶𝗻 𝗸𝗮𝗿𝘁𝗮𝗮 𝗱𝗵𝗲𝗲𝗳𝘀𝗵𝗶𝗶𝗱

Isticmaalka sanjabiisha ayaa fududeeya burburinta cuntada si dhaqsa ah, taasoo yareysa dibiryada iyo xanuunada caloosha.

𝐌𝐚𝐡𝐚𝐝𝐬𝐚𝐧𝐢𝐝𝐢𝐧 

W/Q: 𝔻𝕣 𝔸𝕓𝕕𝕦𝕝𝕜𝕒𝕣𝕚𝕞 𝕁𝕒𝕓𝕣𝕒

Abdikadir M. Abdullahi 

𝗚𝗮𝗮𝘀𝘁𝗮𝗿𝗶iga ( 𝗛.𝗽𝘆𝗹𝗼𝗿𝗶 𝗶𝗻𝗳𝗲𝗰𝘁𝗶𝗼𝗻 )

 𝗚𝗮𝗮𝘀𝘁𝗮𝗿𝗶 ( 𝗛.𝗽𝘆𝗹𝗼𝗿𝗶 𝗶𝗻𝗳𝗲𝗰𝘁𝗶𝗼𝗻 ) 

Waa mar kale iyo maqaaladeenii taxanaha ahaa oo aynu maanta ku faaqidi doono xanuunka gaastariga. Cudurkan ayaa ah mid haleela qaybo ka mid ah dheef-shiidka inta badana abbaara caloosha. Ereyga gaastari ayaa isagu ah mid aynu qalad fahanay islamarkaana aan ahayn sida aynu u naqaano ama u adeegsano. Ereygan ayaa isagu asal ahaan ka soo jeeda afka laatiin-ka oo inaga afkeena u dhigmaya caloosha. Ereygani ma sheegayo cillad ku timaada caloosha bini’aadmiga ee keliya waa magaca xubintani leedahay.

Cudurkan waxa keenta nooc ka mid ah bacteria-da loo yaqaano helicobacter pylori. Bacteria-dan ayaa iyadu ka mid ah kuwa weerara isla markaana dega caloosheena. Waxa ay ku tarantaa bacteria-dani kuna uruurtaa lakabyada gudaha ugu xiga ee caloosheenu leedahay. Waxa mararka qaar ay degi kartaa qaybta hore ee midhicirka yar ee bini-aadmigu leeyahay. Sida aynu hore ugu sheegnay qoraalkeenii ka horreeyey kan, aysiidha caloosha ayaa ah mid ka mid ah wadiiqooyinka aynu isku difaacno. Hadaba bacteria-dan ayaa iyadu ka gabbata aysiidhan oo iska xigsiisa lakabyada qaar caloosheenu leedahay.

Cudurkan ayaa ah mid aad ugu badan wadamada soo koraya. waxa la sheegaa in kala badh dadka dunida ku nool ay jidhkooda ku jirto bacteria-da cudurkan keentaa in kasta oo aanay astaamaha cudurkani dadka ka soo wada bixin. Dadka ayaa ah halka rasmiga ah ee hoyga u ah ilma-aragtaydan. Waxa jira aragtiyo ay qabaan qaar ka mid ah saynisyahanada caafimaadku oo odhanaysa in dukhsigu uu walwaali karo bacteria-dan, ilaa hada se lama caddayn in bacteria-da uu sidaa ay inaga cudur inagu keeni karto.  Cudurkan ayaa ku kala badan dhulalka qaar, da’da, qoomiyada iyo wixii la hal maala. Waxa lagu ladhaa in dumarku uga nugul yihiin inuu uu ku soo noqdo caabuqani. Cudurkan ayaa ku badan dadka dhaqaalahoodu hooseeyo , iyada oo dadku inta badan qaadaan cudurkan ciyaalnimada oo la aaminsan yahay in nadaafada oo hoosaysaa ay tahay qodobka ugu muhiimsan .

Habka loo kala qaado cudurkan Ayaa isagu ah mid lagu kala tagsan yahay hase yeeshee ay jiraan meelo ay ka wada duulayaan culimada caafimaadku. Waxa la sheegaa in lagu kala qaadi karo inaad toos isu soo gaadhaan candhuufta, mataga iyo saxaro sida H.pyori. waxa intaa dheer in lagu qaadi karo biyo ama cunto aad qaadatay oo iyaguna xambaarsanaa bacteria-dan.  Tuumbada lagu dhaadhiciyo caloosha ( Endoscopy) ayaa iyaduna ah mid fudaydin karta fiditaanka cudurkan hadii aan si quman loo nadiifin.

Qodobada kor u qaadi kara in uu cudurkani ku haleelo ayay ka mid yihin in aad ku noolaato dalalka soo koraya, goobaha dadka badani degan yihiin iyo in aad la nooshahay qof qaba cudurkan.

Astaamaha cudurkan leeyahay Ayaan haba yaraatee dadka qaar yeelanin halka dadka qayb ka mid ahina ay la iman karaan astaamaha oo idil. Tan ayaa loo aaneeyaa in ay dadka qaar adkaysi u leeyihiin oo ay iska caabin karaan. Astamaaha cudurkan hadii aynu yara taxno waxa ka mid ah-:

▪︎ Calool olol ama caloosha oo xanuunta

▪︎ Gaajada oo kugu kordhisa calool xanuunka

▪︎ Laab dillaac

▪︎  Matag

▪︎  Dibiro

▪︎ Miisanka oo yaraada

Waxa aad u muhiim ah in dadkeenu fahmaan laab dilaacu inuu yahay keliya astaan ka mid cudurkan, isla markaana aanay mararka qaar keeni karin gaastari oo kale ahi.

 Laab dilaaca waxa keeni kara qaar ka mid ah dawooyinka, cuntooyinka qaar sida basbaaska iyo jalka saliidu ku badan tahay, uurka iyo bog dillaaca. Marar badan ayaanu laab dilaacu u baahnayn daawayn ee waxa lagu sixi karaa hab nololeedka qofka oo la hagaajiyo. 

Habka uu laab dilaacu ku imanayo ayaa ah in aysiidha caloosheenu kor u soo baxdo oo ay soo gaadho hunguriga, halkaas oo aan xikmada Rabi darteed u adkaysan karin walaxda ay caloosheenu hoyga u tahay. 

Wax kasta oo kor u qaada ama badiya aysiidha amaba se caloosha soo cadaadiya ayaa iyaguna keeni kara arrintan. Caloosha oo aad loo buuxiyo (dheregga) ayaa iyadu ah mid carin karta soo saarida aysiidh badan si loo dheef shiido dhuunigaas.

Cudurkan ayaa lagu ogaan karaa qaabab kala duwan oo mararka qaar mid qudha ahi kugu filan yahay si loo xaqiijiyo, mararka qaarna loo baahan yihiin in la adeegsado dhawr qaab si ay isu kabaan. Dariiqyada lagu ogaado waxaa ka mid ah -:

▪︎Dhiiga oo laga baadho bacteria-dan inay soo gashay jidhkeena

▪︎ Neefsiga oo laga baadho walxaha ay bacteria-dan soo saari karto

▪︎ saxarada oo laga baadho , shaybaadhkan waxa qaldi kara dawooyinka qaar ka mid ah oo lagu la taliyo inuu joojiyo bukaanku laba todobaad ka hor baadhitaanka 

in lagu dhaadhiciyo tuumbada caloosha lageego oo lagu arki karo dhibaato hadii ay soo gaadhay caloosha isla makraana laga soo qaado cad yar oo ku yaala caloosha si loo baadho.

Cudurkan ayaa isagu ah mid laga bogsan karo hadii loo adeegsado dawooyinka saxda ah isla markaana loo qaato sida saxda ah. Waxa lagu taliyaa keliya in laga daweeyo cudurkan dadka yeesha cabashada cudurkan ama astaamihiisa. 

Waxa la qaataa 3 dawo oo laba yihiin antibiotics iyo mid hoos u dhigaysa aysiidha caloosha. Daawooyinka ayaa la wadaa mudo 10-14 cisho ah oo xidhiidha. Laba ka mid ah dawooyinkan ayaa iyagu ka horreeya cuntada halka xabada kale ay ka dambayso. Iyada oo lagu salaynayo goobta uu bukaanku ku nool yahay ama inuu guul darraystay qorshe daweedka hore ayaa qasabta in la adeegsado 4 dawo oo kala duwan isla markaana kor u qaadi kara cidhib tirka cudurkan.

Cudurkan ayaa keeni kara dhibaato ka weyn tii hore hadii aan si rasmi ah loo dawayn. Waxa ka mid ah-:

▪︎ Nabaro soo gaadha caloosha ( ulcers)

kor u kac ku yimaada haleelida kansarka caloosha

▪︎ Dhiig bax

Qofka oo qaata khudaar badan iyo vitamin C ayaa la sheegaa in ay hoos u dhigi karto caabuqa bacteria-dan. Halka taa lidkeeda cuntada oo aan si wacan loo karin ama u bandhiganta biyo wasakhaysan ama ciidu ay kor u qaadi karaan halista cudurkan. Waxa aan ka madhnayn nadaafadda oo hoosaysa, uruka dadka oo bata iyo dakhliga oo hooseeyaa oo iyagana aad loo tuhunsan yahay inay ka qayb qaataan korodhka ama fiditaanka caabuqan.

Waxa Diyaarisay Deeqa Aadan

   Abdikadir M.  Abdullahi